NHMT - Tibbi Sığorta

Tibbi Sığorta

Dalana dirənən tibbi sığorta: reallıqlar və problemlər

 

Tibbi sığorta bütün dünyada səhiyyənin maliyyələşməsinin uğurlu bir modeli hesab olunur. Təəssüf ki, Azərbaycanda bu proses geniş yayılmayıb. Bu sahədə qanunun qəbul olunmasına baxmayaraq, ciddi irəliləyiş yoxdur. Analitiklərin fikrincə, tibbi sığortanın tətbiqi maliyyə bazarının canlanmasına, əhalinin səhiyyə xidmətləri ilə daha geniş əhatə olunmasına, tibbi xidmətlərin keyfiyyətinin yüksəlməsinə səbəb ola bilər.


Tibbi sığorta icbari və könüllü formada həyata keçirilir. Qeyd edək ki, hazırda Azərbaycanda yalnız könüllü tibbi sığorta tətbiq olunur. İcbari tibbi sığortanın tətbiqi isə illərdir ki, yubadılır.

 

 

Sığorta olunanların dilindən...

 

Dadaşova Yeganə uzun illər neft sektorunda çalışıb, hazırda təqaüdçüdür. Lakin vaxtilə işlədiyi Dövlət Neft Şirkəti tərəfindən həyata keçirilən tibbi sığortadan təqaüdə çıxdıqdan sonra da istifadə edə bilir. Burada bir istisna var ki, neftçilər təqaüdə çıxmamışdan öncə tibbi sığortadan bütün klinikalarda, hətta özəl xəstəxanalardan da istifadə edə bilir. Amma təqaüdçülər yalnız Mərkəzi Neftçilər Xəstəxanasının xidmətindən istifadə edə bilir. Eyni zamanda pensiyaçılar alacaqları tibbi xidmətin 10 faizini nəğd ödəməlidir.


Xanım Dadaşova bildirir ki, istər işlədiyi vaxt, istərsə də təqaüdə çıxdığı vaxt olsun, həm dövlət, həm də özəl səhiyyə müəssisələrində bürokratiya var. Bir tibbi sığortaçı sığorta hadisəsi zamanı hansı prosedur qaydalardan keçməlidir?


Y.Dadaşovanın sözlərinə görə, onları ən çox incidən sığorta şirkətlərinin klinkalarda yerləşdirilən işçiləridir: “Müraciət edəndə əvvəlcə sığorta şirkətlərinin əməkdaşları adamı sorğu-suala tutur. Xəstəliyinlə bağlı bütün məlumatları öncə onlara uzun-uzadı çatdırmalı və inandırmalı olursan. Sonra əməkdaşlar kimlərəsə məlumat verir, onlardan icazə alır. Əgər sığorta şirkətindən razılıq verilirsə, xəstəni terapevtə yönəldirlər. Hər bir prosedur qaydalarını keçəndə isə uzun növbə gözləməli olursan. Ora xəstə vəziyyətdə getməyinlə yanaşı, əsəblərin də pozulur”.


Klinikalarda sığorta edənin əsas problemlərdən biri terapevtin qəbulundan sonra başlayır. Çünki terapevt bəzi hallarda xəstəni düzgün həkimə doğru yönəltmir. Sahə poliklinikalarının göndərişi isə heç bir sığorta şirkəti tərəfindən qəbul edilmir. Müsahibimiz bunun səbəbini sığorta şirkətlərinin poliklinikanın göndərişlərinə inanmamalarıdır. Təbii ki, poliklinikalarda rüşvət hesabına saxta arayışların yazılması belə bir inamsızlığın yaranmasına rəvac verib. Ekspertlər də bildirir ki, ölkədə tibbi sığortanın inkişafı üçün səhiyyə sistemində islahatlar aparılmalı, şəffaflıq təmin olunmalıdır.  


Müsahibimiz Dadaşovaya görə, könüllü tibbi sığortanın digər problemlərindən biri tətbiq edilən limitdir: “Məsələn, fizioterapiyanın müalicəsi 10 kursdan ibarət olduğu halda, sığorta şirkəti yalnız 5 kursun ödənişini aparır. Qanda bəzi biokimiya analizləri də həmin ödənişlərə daxil deyil”.


Çox maraqlıdır ki, sığorta şirkətlərinin könüllü tibbi sığorta paketinə daxil etdikləri xəstəliklərdə fizioterapiya məhz 10 kurs göstərilir. Lakin onun tam icrasında, görünür, müəyyən əngəllər yaradılır.


Müsahibimiz deyir ki, bir müddət əvvəl Mərkəzi Neftçilər Xəstəxanasında ayağının diz qapaqlarının MRT-sini etmişdi: “Həkim yenidən MRT-yə yazmışdı. Amma sığorta şirkəti razılıq vermirdi. Həkimin təkidindən sonra ikinci dəfə MRT-yə icazə verildi. Oynağa 20 iynə vurulmalı idi, amma sığorta onun altısının ödənişini etdi. Sığortaya düşən xəstəliklərin müayinə və müalicəsində isə limitlər tətbiq olunur”.


SOCAR-ın əməkdaşı İqbal Dəmirli bildirir ki, gözü ilə bağlı bir dəfə Mərkəzi Neftçilər Xəstənaxasına müraciət etməli olub: “Gözümə yad cisim düşmüşdü. Xəstəxananın girişində SOCAR-ın işçisi olduğumu bildirdim və şəxsiyyət vəsiqəmi təqdim etdim. Orada sığorta olunan neftçilər üçün ayrıca şöbə yaranıb. Orada məni hansı həkimə getmək üçün göndəriş verdilər. Hər hansı bir problemlə üzləşmədim”.


Lakin bəzi hallarda sığorta şirkətləri ödəniş etməmək üçün kiçik bəhanə belə yetərli olur. Neftçilərin Hüquqlarının Müdafiəsi Təşkilatından hüquqi yardım alan İlman Babayev Dövlət Neft Şirkətinin Kompleks Qazma İşləri Trestinin “Günəşli” İstehsalat bölümünün “Günəşli” sahəsi, Dəniz Stasionar Özülü-19-da əməyin mühafizəsi və təhlükəsizlik texnikası üzrə mühəndis vəzifəsində işləyib. İllərlə çalışdığı zərərli işlə əlaqədar olaraq səhhətində problemlər yaranmağa başlayıb. Məhz bu səbəbdən mart ayının 9-u 2015-ci il tarixindən oktyabrın 27-si 2015-ci il tarixinədək “hər iki diz oynağının 3-cü dərəcəli qonartrozu, varus deformasiyası” diaqnozu ilə əmək qabiliyyətini müvəqqəti itirib.


Tibbi Sosial Ekspert Komissiyası tərəfindən İ.Babayevə 3-cü qrup əlillik dərəcəsi təyin edilib. Bu səbəbdən o əmək müqaviləsinə xitam verdirməli olub. İ.Babayev trestə müraciət edərək peşə xəstəliyinə tutulduğunu və bu səbəbdən dəymiş zərərin əvəzinin ödənilməsini tələb edib.


Lakin Dövlət Neft Şirkətindən ona işlədiyi dövr ərzində icbari tibbi müayinədən keçirildiyi və barəsində hər hansı tibbi əks göstərişin müəyyən olunmadığını, həmçinin zərərli istehsalat amillərinin yol verilən norma daxilində olmasını bəhanə gətirərək ödəniş etməkdən imtina edib.


Neftçi sığorta ödənişini almaq üçün “Paşa Həyat Sığorta” ASC-yə ünvanladığı müraciətinə də rədd cavabı verilib.


Azərbaycan Respublikası Maliyyə Bazarlarına Nəzarət Palatasının çıxardığı qərara görə, “Paşa Həyat Sığorta” ASC tərəfindən təqdim edilən sənədlərə əsasən müəyyən edilib ki, ARDNŞ-in Kompleks qazma işləri tresti ilə sığorta şikrəti arasında bağlanmış “İstehsalatda bədbəxt hadisələr və peşə xəstəliyi nəticəsində peşə əmək qabiliyyətinin itirilməsi hallarından icbari sığorta” müqaviləsinə görə Babayev İlman Abdul oğlu icbari sığortalanıb. Bakı şəhər 7 saylı şəhər poliklinikasından SN Tibbi Sosial Ekspert Komissiyasına ünvanlanmış göndərişə əsasən, İ.Babayevə 2009-cu ildə “digər oynaqların birincili artozu”adlı peşə xəstəliyi yaranıb.


“Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi yanında Dövlət Tibbi-Sosial Ekspertiza və Reabilitasiya Xidməti tərəfindən İ.Babayevə may ayının 5-i 2016-cı ildə, yəni sığorta müqaviləsinin qüvvədə olduğu zaman II dərəcəli müddətsiz əllilik təyin edilib. Lakin Babayev İlmana peşə xəstəliyi 2009-cu ildə, yəni sığorta müqaviləsinin qüvvədə olmadığı zaman yarandığı üçün “Paşa Həyat Sığorta” ASC tərəfindən Qanunun 2.0.12-cü maddəsinə zidd olaraq İ.Babayevə sığorta ödənişinin verilməsindən imtina edilib”- deyə sənəddə qeyd edilir.


Palatanın göstərişinə görə, sığorta müqaviləsi üzrə sığorta olunana 7 iş günü müddətində ödənişin verilməsi tələb olunur. İ.Babayevin hüquqlarının müdafiəçisi Azər Quliyev bildirir ki, qərar sentyabrın 22-də verilməsinə baxmayaraq, hələ də icra olunmamış qalır.


Hüquqşünasın sözlərinə görə, Babayev hazırda, ARDNŞ-in Kompleks Qazma İşləri trestini məhkəməyə verməyə hazırlaşır: “Çünki müqavilə işçi ilə Qazma İşləri tresi arasındadır. Müəssisə Babayevin peşə xəstəsi olmasını mübahisələndirir və həmin şəxsin sənədlərini qəbul etmir. İndi birinci trest Babayevin sənədlərini qəbul etsin ki, sığorta şirkətindən də ödəniş üçün tələb etmək mümkün olsun”.


Hadisədən görünür ki, neftçi ona çatacaq sığorta haqqını almaqda çətinliklər yaşayır.


Ümumiyyətlə, sosial mediada “ARNDŞ əməkdaşlarının könüllü tibbi sığortası” səhifəsində neftçilərin yazdıqları şikayətlərdən sığorta prosesinin necə getdiyini qismən qiymətləndirmək olar.

 


 
Sığortaya düşən və düşməyən xəstəliklər

 

Könüllü tibbi sığortaya hansı xəstəliklər və xidmətlər daxildir, onu araşdırmağa çalışdıq. Hazırda ölkədə təqribən 25-ə yaxın sığorta şirkəti fəaliyyət göstərməsinə baxmayaraq, bu sektor bir neçə şirkətin monopoliyasındadır.


Sığorta şirkətləri arasında sorğu aparmaq istədikdə məlum oldu ki, “A-Group”, “Paşa Sığorta, “Paşa Həyat Sığortası”, “Ateşgah”, AXA Mbask, Standard Insurence, “Xalq Sığorta” şirkətləri belə bir xidmət göstərir. Beləliklə, bazar əsasən, 5-6 sığorta şirkət arasında bölüşdürüldüyünü deyə bilərik. Yaranmış monopoliya könüllü sığorta bazarını ilə bağlı daha detallı və şəffaflı məlumatlar almağa imkan vermir.


Əldə etdiyimiz könüllü sığorta paketinə daxil olan xidmətləri ümumiləşdirməyə çalışdıq.

 

  • təcili yardım
  • ambulator müayinə və dərman təminatı
  • stasionar müayinə və müalicə
  • stomatoloji yardım
  • vaksinasiya və vitaminizasiya
  • tibbi evakuasiya
  • hamiləliyin izlənilməsi
  • xaricdə müalicə
  • tam tibbi müayinə (Chek-up)

 
Əlbəttə, bu müayinə və müalicələrin sayı təklif olunan paketə uyğun dəyişir. Paket nə qədər bahalıdırsa, o qədər də böyük sayda tibbi xidmətdən istifadə etmək olur. Paketlərin qiyməti şirkətlərə görə 180 manatdan 1000 manata, hətta daha yuxarı (xüsusilə xaricdə müalicəni paketə saldırmaq istəyənlər) həddə qədər sığorta haqları dəyişir. Ödənilməsi nəzərdə tutulan sığorta limiti isə paketlər üzrə dəyişsə də, şirkətlərin maksimum limiti 50 min manatadəkdir.


Aşağıda göstərilənlər və ya onların bilavasitə nəticəsi olaraq meydana gələn xəstəlik, fəsadlaşma və digər hallarla əlaqədar Sığorta olunana göstərilən tibbi yardım və digər xidmətlərlə bağlı xərclər sığorta təminatına daxil edilmir:

 

  • Alkoqolizm, narkomaniya, toksikomaniya, narkotik maddələrə, psixotrop preparatlara və s. asıllıq
  • Müharibə (elan edilib-edilməməsindən aslı olmayaraq), hərbi əməliyyatlar, vətəndaş müharibəsi, xalq hərəkatləri, ixtişaşlar, üsyan və qiyamlar, tətillər nəticəsində yaranmış zədələnmələr
  • Təbii fəlakətlər, o cümlədən zəlzələ, vulkan, sunami və s. bu kimi təbii xarakterli fəlakətlər
  • Sığorta olunanın cinayət törətməsi, özünə qəsdən bədən xəsarəti yetirməsi, intimara cəhd etməsi
  • Ekstremal idman növlərində alınan zədələr
  • Təsdiq edilmiş bədxassəli şişlər, yenitörəmələr və qan xərçəngi
  • Zöhrəvi xəstəliklər, cinsi yolla yoluxan xəstəliklər
  • QİÇS və ya İİV yaratdığı digər patoloji hallar
  • Psixiki xəstəliklər və ya ağır əsəb pozuntuları, epilepsiya, onların ağırlaşmaları
  • Vərəm, sarkoidoz, mukovissidoz
  • Şəkərli diabet, Piylənmə, Hepatitin qeyri A növləri
  • Sonsuzluq, impotensiya
  • Xroniki böyrək çatışmamazlığı
  • Orqan və toxumaların transplantasiyasi
  • Kosmetik və ya plastik müalicə və cərrahiyə
  • Eynəklər, kontakt linzaları, eşitmə cihazları, bütün növ protezler, ortopedik və digər yardımcı vasitələr
  • Terrorizm və terror aktları zamanı xəsarət alanları və sair

 

Ümumiyyətlə, sığorta olunanlarla söhbət zamanı paketə daxil olan xidmətləri belə tam ala bilmədiklərini deyirlər. Məsələn, bütün sığorta şirkətlərində müəyyən dərmanların da ödənişinin xidmətə daxil olduğu yazılır. Müsahibimiz Y.Dadaşova deyir ki, onun üçün indiyədək dərmanların əksəriyyətinin ödənişi həyata keçirilməyib: “Ola bilsin ki, hansısa dərmanların sığortaya daxil olduğu bildirilir, amma bunlar kağız üzərindədir. Ümumiyyətlə, sığorta şirkətlərinə bir göndərişi yazdırmaq zülmdür”.

 

  • Özəl klinikalar hansi şərtlər əsasında seçilir?
  • Qeyri-neft sektoru tərəfindən maraq nə dərəcədədir?
  • Xəstəliklər hansı əsaslarla seçilir?
  • Sığorta şirkətlərinin klinikalarda öz əməkdaşlarını yerləşdirməyə ehtiyac varmı?


Bu sualları sığorta şirkətlərinə ünvanladıq. Təəssüf ki, suallarımıza yalnız “Pasha Sığorta” qismən cavab verdi. Digər şirkətlər sorğulara cavab verməkdən imtina etdi.


“Paşa Sığorta”dan bildirildi ki, klinikaların seçiminə xüsusi diqqət yetirirlər. Çalışırlar ki, müasir standartlara cavab verən tibb müəssisəsi olsun. “Seçimlə bağlı heç bir problemimiz yoxdur, əsas odur müştərilərimiz razı qalsın”,- deyə qeyd etdilər.


Sığorta şirkəti iddia edir, xəstəliklərin müalicə, müayinəsi və diaqnozuna qarşı elə də ciddi seçimlər yoxdur. Əsas xidməti isə iri şirkətlərlə həyata keçirirlər: “İri şirkətlər arasında neft və qeyri-neft sektoru bərabər paylanıb. Hər iki tərəfin marağı çoxdur”.


O ki qaldi sığorta şirkətinin əməkdaşlarının klinikalarda yaratdığı bürokratiyalara, “Pasha Sığorta” tibb müəssisələrinə əməkdaşlarının yerləşdirmədiyini bildirirlər: “Həmin işçilər klinikanın özünün işçiləridir, şirkətin deyil. Onlar isə heç bir əngəl yarada bilməzlər, onlar sadəcə olaraq yardımçı olurlar ki, həkimə daha rahat getsinlər”.


Əslində, xəstələrin klinikalarda “sığorta işçiləri” kimi tanıdıqları əməkdaşların yerləşdirilməsi qeyri-peşəkarlıqdan xəbər verir. Belə ki, beynəlxalq təcrübədə sığorta olunan şəxslərin klinikalara kartla yaxınlaşması kifayət edir. Azərbaycanda isə bir çox hallarda klinikalarda sığorta olunan xəstəliklərin adlarını klinikada bilmirlər. Ona görə də, tibb müəssisələrində xüsusi əməkdaşlar yerləşdiriblər ki, həmin müayinə və müalicənin sığortada olub-olmamasını telefonla zəng edib soruşurlar. Bu isə, əlavə bürokratiya yaradır. Əgər bu iş normal tənzimlənərsə, onların orda oturmasına da ehtiyac qalmaz.

 


Regionlar tibbi sığortadan tamamilə kənarda qalıb

 

Təəssüf ki, Azərbaycanda uzun illərdir ki, könüllü sığorta bazarının inkişafı zəif gedir və olduqca kiçik həcmə malikdir. Ölkə əhalisinin tibbi sığortaya əlçatanlığı olduqca aşağıdır. Fins.az-ın 2016-cı ilin yanvar-iyul ayları üzrə hesablanmış məlumatına əsasən, tibbi sığorta haqları 56 milyon 560 min 906 manat, ödənişləri isə 35 milyon manat təşkil edib. Respublikada hər nəfərə düşən sığorta haqları 5.8 manat düşür, ödənişlər isə 3.6 manat təşkil edir. Bu isə inkişaf etmiş ölkələrlə müqayisədə olduqca kiçik bir rəqəmdir. Tibbi sığorta alanların sayı açıqlanmadığından, ölkə əhalisinin neçə faizinin əhatə olunduğunu demək də çətindir.


Eyni zamanda tibbi sığorta ölkənin heç də bütün bölgələrini əhatə etmir. Sığorta prosesinə, əsasən, Bakı şəhərində yerləşən klinikalar cəlb edilir. Regionlar arasında Gəncədən, Sumqayıtdan, Qusardan, Xaçmazdan, Naxçıvan şəhərindən bir neçə klinikanın adı göstərilir. Təbii ki, bazarın belə qeyri-bərabər paylanması respulika əhalisinin tam olaraq bu imkandan yararlanmasının qarşısın alır.


Bunun başlıca səbəblərindən biri bazarın, əsasən, neft sektorunda fəaliyyət göstərən şirkətlər tərəfindən əhatə olunmasıdır. Sığorta şirkətlərinin hesabatlarında məlumatların məhdudluğu bizi fərdi şəkildə tibbi sığorta edənlərlə korporativ sığortaçılar arasında statistikanı tapa bilməkdə çətinlik yaradır. Sığorta şirkətləri ilə isə, dediyimiz kimi, əlaqə yaradıb sorğularımıza cavab almaq kifayət qədər problemli oldu. Cəmi bu bazarda 5-6 şirkətin olduğunu nəzərə alsaq, o zaman onların rəsmi saytlarına əsasən deyə bilərik ki, fərdi paketlərdən daha çox korpotariv paketlərə üstünlük verirlər. Hətta “Paşa Sığorta”, ümumiyyətlə, fərdi tibbi sığorta xidməti həyata keçirmir.

 

 

Ekspert rəyləri

 

iqtisadi və Sosial İnkişaf Mərkəzinin rəhbəri Vüqar Bayramovun sözlərinə görə, bu istiqamətdə islahatların aparılması üçün öncə marağın az olmasının səbəblərini müəyyənləşdirmək lazımdır.  V.Bayramov marağın az olmasının bir sıra səbəblərinə toxunur: “Ümumiyyətlə sığorta sisteminə marağın az olması bütövlükdə könüllü sığorta bazarına təsir göstərir. Könüllü sığorta inkişaf etmiş ölkələrdə daha asanlıqla tətbiq edilir.


Könüllü tibbi sığortaya marağın az olmasının birinci səbəbi əhalinin ödəmə qabiliyyətinin aşağı olmasıdır.


İkinci səbəb təklif olunan paketlərin qiymətlərinin baha olmasıdır. Təklif olunan paketləri orta aylıq əmək haqları ilə müqayisə etdikdə kifayət qədər baha olduğunu görərik. Bu isə vətəndaşların həmin paketlərə əlçatanlığı aşağı salır.


Digər bir səbəb maarifləndirmə işinin aşağı olmasıdır. Əhalinin könüllü tibbi sığorta ilə bağlı məlumatlılığı aşağı səviyyədədir.


Ən nəhayət, dövlət xəstəxanalarında sığortanın qəbul edilməsi problemi də təsir göstərir. Təəssüf ki, dövlət xəstəxanaları tibbi sığortanı qəbul etmir”.


Ekspert problemin aradan qaldırılması üçün bir sıra təkliflər irəli sürür. Onun sözlərinə görə, Azərbaycanda ilkin olaraq sığorta şirkətlərinə inamın artırılması ən vacib amillərdən biridir: “Bu sistemə inam olmadıqca, könüllü tibbi sığortaya da maraq olmayacaq. Burada sığorta şirkətlərinin özləri daha çox çalışmalıdırlar.


İkincisi, tibbi sığorta paketlərini sosial təbəqələr arasında qruplaşdılırmalı və ona görə ödənişlər təyin edilməlidir. Məsələn, inkişaf etmiş ölkələrdə tələbələr və pensiyaçılar üçün xüsusi güzəştlər var. Yəni paketlər standart qiymətlər əsasında formalaşmamalıdır. Hər bir sosial qrup üzrə xüsusi güzəştlərin tətbiq edilməsinə ehtiyac var ki, daha çox sosial qrupları cəlb edə bilsinlər.


Eyni zamanda maarfiləndirmə işi ardıcıl qurulmalıdır. Hər bir ailə başa düşməlidir ki, könüllü tibbi sığorta olunarsa, xərcləri daha az ola bilər. Çünki bu gün bir ailənin səhiyyə ödənişləri daha çox olur. Belə situasiyada sığortası olmayan vətəndaş daha çox pul xərcləyir. Bu baxımdan sığorta sektorunun inkişafı, o cümlədən əhalinin sığorta mədəniyyətinin bərpa olunması və inkişaf etdirilməsi üçün ən mühüm şərtlərdən biri sığorta sahəsində əhalinin maarifləndirilməsidir. Bu məqsədlə sığorta şirkətləri vətəndaşlarla daimi və müntəzəm iş aparmalı, Rusiya sığorta şirkətlərinin təcrübəsindən istifadə olunmalıdır”


Vüqar Bayramovun təklifləri sırasında könüllü sığortanın payı çox olan sığorta şirkətlərinə dövlət tərəfindən güzəştlərin tətbiq edilməsi də yer alır: “Dövriyyəsində və portfelində könüllü sığortanın çox olduğu şirkətlərə vergi güzəştlərinin tətbiqi onlar tərəfindən könüllü sığortanın artırılmasına qarşı stimul yarada bilər. Bu, imkan verəcək ki, tibbi sığorta ödənişləri üzrə qiymətlər aşağı düşsün.


Bundan əlavə, sığorta şirkətləri ilə dövlət xəstəxanalar arasında münasibətlərə yenidən baxılmalıdır. Xəstəxanalarda nəzarətin gücləndirilməsinə ehtiyac var ki, vətəndaş tibbi sığortadan rahat istifadə edə bilsin. Xüsusilə, dövlət xəstəxanalarındakı vəziyyət bu imkanları məhdudlaşdırır. Qanunvericilik bazasının təkmilləşdirilməsinə ehtiyac var. Nəzərə alsaq ki, Azərbaycanda 2008-ci il 1 fevral Səhiyyə Nazirliyinin əmri ilə səhiyyə xidmətləri pulsuzdur, o zaman könüllü tibbi sığortaya marağın azalma səbəblərindən biri aydındır. Amma reallıqda ölkədə tibbi xidmətlər pulsuz deyil. Ona görə də, daha təkmil qanunvericiliyin tətbiq edilməsinə ehtiyac var. Ölkədə tibbi sığortanın inkişafı səhiyyə sistemində ciddi islahatlarla müşayiət edilməlidir. Yəni səhiyyə sistemində iş prinsipi və maliyyələşdirmə mexanizmi dəyişdirilməlidir. Bu halda büdcə maliyyələşdirməsindən tibbi sığorta sisteminə tam keçid etmək olar. Xarici ölkələrin təcrübəsi ilə tanışlıq onu deməyə əsas verir ki, səhiyyənin maliyyələşmə mexanizmini bazar iqtisadiyyatının prinsipləri ilə uyğunlaşdırmağın əsas yolu məhz tibbi sığorta institutunun formalaşmasıdır.


Bəzi şirkətlər işçilərinə özlərinin əməkhaqqı fondundan sığorta ödənişləri təklif edirlər. Xüsusilə iri neft şirkətlərində bunu öz üzərilərinə götürür.


Bu ödənişləri şirkətlər işçi arasında bölüşdürülən kompaniyalar da var. Kiçik şirkətlərdə bu, işçilərin əməkhaqları hesabına həyata keçirilir.


V.Bayramova görə, tibbi sığortanın daha çox neft şirkətləri arasında həyata keçirilməsi birbaşa maliyyə imkanları ilə bağlıdır: “Bu sektorda maliyyə imkanları və işçilərin sayı çox olduğuna görə güzəştli paketlər ala bilirlər. Qeyri-neft şirkətlərinin ödəmə qabiliyyəti az olduğu üçün paket olaraq güzəştli paket ala bilmirlər”.


Milli Məclisin Səhiyyə Komitəsinin üzvü, millət vəkili Musa Quliyev isə düşünür ki, dövlət səhiyyə müəssisələrində xidmətin pulsuz olması, orada tibbi sığorta sisteminin tətbiqinə mane olmur: “İcbari tibbi sığorta tətbiq olunandan sonra xəstəliklər bölünəcək. Müəyyən qisim xəstəliklər var ki, onlar dövlət büdcəsi hesabına xüsusi proqramlar şəkilində həyata keçiriləcək. Amma elə xəstəliklər var ki, icbari tibbi sığortaya cəlb olunacaq. Hesab edirəm ki, özəl səhiyyə klinikalarda qiymətlərin baha olmasını, dövlətlərdə isə sıxlığın olmasını nəzərə olaraq, simvolik ödənişlərin tətbiq edilməsi aparılmalıdır. Yəni özəl tibb müəssisələrində qiymətlər baha olduğuna görə gedə bilməyənlər, dövlət xəstəxanalarında isə növbə gözləmək istəməyənlər müəyyən ödəniş etməklə tibbi xidmət ala bilər. Bu, icbari tibbi sığortaya keçidi asanlaşdıracaq, əhalini psixoloji cəhətdən hazırlayacaq. Çünki icbari tibbi sığorta işəgötürənlə işçinin ödənişləri hesabına formalaşır. Bu gün dövlət müəssisələrində pulsuz xidmət alan vətəndaşlardan sabah icbari tibbi sığorta zamanı ödəniş tələb olunarkən, psixoloji gərginlik yaradacaq.


Digər tərəfdən, özəl klinikalarda tibbi xidmətlərin baha olması və öz aralarında rəqabətin getməsi vətəndaşlar arasında gərginlik yaradır. Amma dövlət sektorunda təcili təxirəsalınmaz yardım, baha başa gələn əməliyyatlar pulsuz qalaraq, digər laborator müayinələr, müəyyən kateqoriya həkimlərin növbədənkənar qəbulu və sair xidmərlərə aşağı tariflər qoymaqla özəl sektordakı qiymətlərin aşağı düşməsinə səbəb ola bilər. Eyni zamanda vətəndaşların dövlət səhiyyə müəssisələrində daha keyfiyyətli xidmət almasına, habelə icbari tibbi sığortaya keçid zamanı psixoloji gərginliyin aradan qalxmasına kömək edə bilər. Amma bunu heç də bütün dövlət klinikalarına şamil etmək lazım deyil, yalnız daha çox müraciət olunan xəstəxanalar yetərlidir”.


Deputat əlavə edir ki, könüllü tibbi sığortada isə icbaridən fərqli olaraq, daha bahalı əməliyyatlar, preparatlar, müayinələr yer ala bilər: “İcbari tibbi sığota alan şəxslər eyni zamanda könüllü tibbi sığorta paketini ləğv eləmək hüququ var”.


“Tibbi sığorta sektorunda hələ ki işlər görülməyib. Könüllü tibbi sığortanın isə kontengenti olduqca azdır. İcbari tibbi sığorta reallaşandan sonra bütün respublikanı əhatə edəcək. Artıq pilot rayonlar seçilib, orada işlər təhlil ediləcək, əyər-əskiklərə baxılacaq. Bundan sonra lazım olsa qanunlarda da müəyyən dəyişiklik edilə bilər” -deyə M.Quliyev qeyd edir.

 

 

Xarici təcrübədən örnəklər

 

Çexiyada yaşayan azərbaycanlı Zamiq Məmmədli bu ölkədə çox rahat tibbi sığorta xidmətindən istifadə edə bilir: “Burada icbari tibbi sığorta vətəndaşlara və Çexiyada daimi oturum izni olan hər kəsə aiddir. Tibbi sığorta həm fərdi, həm də korporativ müştərilərə şamil edilir. Çexiyada, həmçinin Əmək İdarəsi tərəfindən də vətəndaşlar tibbi sığorta ala bilirlər”.


Bu ölkədə tibbi sığorta paketinə bütün növ xəstəliklər daxildir.


 “Tibbi sığorta bütün xəstəliklərə aiddir, psixi narahatlıqdan tutmuş, sanatoriyaya və reabilitasiyaya qədər.


Yalnız dişlə bağlı xidmətlər tam ödənmir. Dişin çıxarılması, iynələr vurulması və plombun qoyulması sığorta şirkəti tərəfindən həyata keçirilir. Dişlə bağlı digər əməliyyatlar isə əlavə ödənməlidir. Plastik cərrahiyə ilə də bağlı müəyyən limitlər var. Sığorta şirkətləri yalnız qəzalar və yanıqlar olduğu halda ödəniş həyata keçirir. Amma gözəllik üçün nəzərdə tutulan plastik əməliyyatlar tibbi sığota xidmətlərinə aid deyil”- deyə Zamiq Məmmədli qeyd edir.


Onun sözlərinə görə, Çexiyada bütün tibb mərkəzlərində, xəstəxanalarda qəbul şöbəsi var: “İstər özəl, istər dövlətin olsun. Ora gedib tibbi sığorta kartını və şəxsiyyət vəsiqəsini təqdim edirsən, müayinə və müalicə pulsuzdur. İstər adi dəri allergiyası olsun, istər xərçəng xəstəliyi və ya yolxucu xəstəlikləri olsun- bütün xərci sığorta ödəyir. Vətəndaş tibbi qurumla sığorta arasında olan hesablaşmanı yalnız hesabat tələb etsə, görə bilər.


Gecə, həftəsonu və qeyri-iş günlərində əhali 90 kron (təxminən 3-4 avro) ödəniş edir. Hətta rəsmi işsizlər bu 90 kronluq rüsumdan da azaddırlar.


Əhalini narazı salan tərəflər bəzən kiçik qəsəbələrdə həkim və tibb bacısı çatışmazlığıdır. Çexiya Avropa Birliyinə üzvlüyünə keçəndən sonra çox sayda həkim və tibb bacısı qonşu Avstriya və Almaniyaya getdi”.


Ümumiyyətlə, bir sıra qərb ölkələrinin, xüsusilə Almaniyanın təcrübəsinə əsaslanaraq deyə bilərik ki, burada xəstəliklərin böyük qismi paketə daxildir. Hətta dövlətin maliyyələşdirdiyi sosial xarakterli xəstəliklər də (vərəm, psixoloji, damar və s. bu xarakterli xəstəliklər) tibbi sığorta xidmətlərinə daxil edilir.


Qeyd edək ki, Almaniyada 2009-cu ildən icbari tibbi sığorta tətbiq edilir. Eyni zamanda Səhiyyə Nazirliyi tibbi xərclərin toplandığı fond yaradıb. Bu fond sığorta ödənişləri və vergilər hesabına maliyyələşir. Fondun vəsaitlərindən sığorta şirkətləri hər sığortalanan şəxsə görə müəyyən məbləğ alır. Hər xroniki xəstə və əlilə görə isə əlavə vəsait ödənilir. Əgər xəstənin müalicə xərcləri fondun ayırdığı məbləğdən bir neçə dəfə çox olsa, o zaman sığorta şirkəti müştəridən əlavə ödəniş tələb edə bilər. Ancaq bu ödəniş sığortalanan şəxsin illik gəlirinin bir faizindən artıq ola bilməz.


Qeyd edək ki, Avropa ölkələrinin hamısında icbari tibbi sığorta ilə yanaşı bir sıra könüllü tibbi sığorta növləri də mövcuddur. Bu isə, bazarda rəqabətin yaranmasına, onun inkişafına, xidmətin keyfiyyətinin artmasına təkan verir.


Təəssüf ki, Azərbaycanda icbari tibbi ilə bağlı dövlət proqramı dalana dirənib. Baxmayaraq ki, hələ 1999-cu ildə “Tibbi sığorta haqqında” qanun, daha sonra bu qanunun tətbiqi barədə 30 dekabr 1999-cu il tarixli prezident fərmanı olub. Daha sonra 2007-ci ilə İcbari Tibbi Sığorta üzrə Dövlət Agentliyinin yaradılması barədə prezidentin sərəncamı mövcuddur.


Bundan başqa, “2008-2012-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında səhiyyənin maliyyələşdirilməsi sisteminin islahatı və icbari tibbi sığortanın tətbiqi Konsepsiyasının həyata keçirilməsi üzrə Tədbirlər Planı” hazırlanaraq Nazirlər Kabinetinin 11 avqust 2008-ci il tarixli 179 saylı qərarı ilə təsdiq olunub. Tədbirlər Planına görə, səhiyyənin mövcud maliyyələşdirilmə sistemində olan problemlər müəyyən edilməli; Tibbi xidmət  təchizatçılarının seçilməsinə olan tələb və  meyarlar, eləcə də tariflərin müəyyənləşdirilməli, icbari tibbi sığorta subyektlərinin hüquqlarının tənzimlənməsi məsələlərini əhatə edən, baza zərfinə daxil olan xidmətlərin alınmasını tənzimləyən qaydalar hazırlanmalı; Könüllü tibbi sığortanın gələcək inkişafını və təkmilləşdirilməsini təmin edən normativ sənədlər hazırlanmalı; Baza zərfinə daxil olmayan xidmətlərin əhali tərəfindən könüllü tibbi sığorta  vasitəsilə əldə edilməsi imkanının yaradılması məqsədi ilə sığortaçılarla müvafiq işlər aparılmalı; Növbəti il üçün baza zərfinə daxil olan xidmətlər üzrə təkliflər hazırlanmalı; Əhalinin səhiyyə sistemində aparılan islahatlar və baza zərfinə daxil olan xidmətlər haqqında maarifləndirilməsi və sair işlər aparılmalıdır.


Həmin sənəddə icbari tibbi sığortanın tətbiqi Konsepsiyasının həyata keçirilməsi üçün görülməli olan işlərin bölgüsü və icraçı qurumların adları konkret şəkildə göstərilir.


Təəssüf ki, uzun illər tibbi sığortanın tətbiqi yubadılıb. 2009-cu ildən hər il dövlət büdcəsindən tibbi sığorta islahatlarına 30 milyon manat vəsait ayrılır. İl sonunda isə yenidən büdcəyə qaytarılır. Hazırda icbari tibbi sığortanın şərtləri hazırlanır. Məsələn, şərtlərdən biri hansı xəstəliklər üzrə ödənişlərin aparılacağıdır. Nazirlər Kabineti yanında İcbari Tibbi Sığorta üzrə Dövlət Agentliyinin direktoru Zaur Əliyevin mətbuata verdiyi açıqlamada icbari tibbi sığorta paketinə daxil olan xəstəliklərin siyahısı ilə bağlı baza zərfinın hazırlanaraq Nazirlər Kabinetinə təqdim edildiyini bildirib. Baza zərfinə 1800-dən çox müayinə, müalicə, diaqnostik prosedur, cərrahiyə əməliyyatı və digər tibbi xidmətlər nəzərdə tutulub.


Hələ ki, icbari tibbi sığortanın tətbiqi üçün pilot rayonların müəyyənləşməsi, şərtləri müzakirə olunur.

 

 

Nəticə

 

Ölkənin tibbi sığorta vəziyyətini araşdırarkən, aşağıdakı mövcud problemlərin olduğu aşkar edilir:

 

  • Təbii olaraq, müqavilələr sığorta şirkətlər və kompaniyalar arasında daha çox bağlanır. Bu zaman tibb müəssisələrində sığorta olunan hər iki tərəfin “maraqları”ının bürokratiyası ilə üzləşir. Bu baxımdan sığorta şirkətləri fərdi deyil, korporativ sığorta xidmətlərinə maraq göstərirlər.
  • Könüllü sığorta paketləri bütün xəstəlikləri əhatə etmir. Halbuki, təklif olunan haqqlar kifayət qədər yüksək sayıla bilər. Paketdə nəzərdə tutlan xəstəliklərlə bağlı xidmətlərdə isə bəzi zamanlarda əngəllər yaradılır.
  • Könüllü tibbi sığorta bazarında qiymətlərin ucuzlaşması, xidmətlərin isə keyfiyyətinin artması, daha böyük sosial təbəqənin tibbi sığorta ilə əhatə olunması üçün icbari tibbi sığortanın tətbiqi vacibdir. Təəssüf ki, bu məsələ hökumət tərəfindən qeyri-müəyyən səbəblərdən həyata keçirilməsi uzadılır.
  • Regioanların əhatə dairəsi olduqca məhduddur. Bakı, Sumqayıt, Gəncə, Naxçıvan şəhəri, Xaçmaz, Qusardan başqa digər bölgələrdə əhatə olunması yox dərəcəsindədir. Bunun da başlıca səbəbi regionlarda özəl klinikaların fəaliyyətinin zəif olması və ya heç olmamasıdır. Digər tərəfdən regioanlarda iri sahibkarlıq fəaliyyətinin olmaması sığorta şirkətlərini bu istiqamətdə marağını azaldır. Dediyimiz kimi, ölkəmizdə əsasən, korporativ şəkildə tibbi sığorta geniş yayılıb. Regionlarda isə işçilərini sığortaya cəlb edəcək elə iri kompaniyalar yox dərəcəsindədir. Fərdi şəkildə insanların müraciəti isə olduqca zəifdir. Bunun başlıca səbəblərindən biri əhalinin sosial-yaşayış səviyyəsinin aşağı olması, ikincisi, sığorta şirkətlərinə inamın az olmasıdır.
  • Bundan əlavə, dövlət müəssisələrində qanunla səhiyyə xidməti pulsuz olduğuna görə, sığorta xidmətlərinə düşə bilmir. Nəticədə bölgələrdə xeyli vətəndaş bu xidmətdən yararlana bilmir. Bu baxımdan, ekspertlər “Əhalinin Sağlamlığının qorunması haqqında" Azərbaycan Respublikasının Qanununda tibbi sığorta ilə bağlı hissəyə yenidən baxılmasını tövsiyyə edirlər.
  • Azərbaycan Respublikasında könüllü tibbi sığorta sisteminin yüksək inkişafını müşahidə etmək üçün mütləq sahibkarlarda korporativ idarəetmə mədəniyyətinin güclənməsi kimi keyfiyyət parametri gözlənilməlidir. Dövlətin, o cümlədən özəl sektorun maliyyə sistemində şəffaflığın zəif olması tibbi sığorta sisteminin də inkişafına da təsir göstərir. Dövlət bu məsələdə nəzarəti daha da gücləndirməli, maliyyə şəffaflığını təmin etməlidir.
  • Tibbi sığorta paketlərini sosial təbəqələr arasında qruplaşdılırması aparılmır. Xarici ölkələrdə tibbi sığortaya düşən pensiyaçılar üçün bütün tibbi xidmətlər pulsuz olduğu halda, Azərbaycanda 10 faiz ödəniş tələb olunur və sair.

 

 

Mənbələr

 

 

 

Müəllif:  Ekspert Vüsalə Rüstəmova