“Şəffaflığın artırılması və korrupsiyaya qarşı Milli Strategiya (2007-2011-cu illər)” və Şəffaflığın artırılması və korrupsiyaya qarşı mübarizə üzrə Milli Strategiyanın həyata keçirilməsi ilə bağlı Fəaliyyət Planının” yerinə yetirilməsinin müstəqil monitorinqi
HESABATI
Bakı, Noyabr 2010-cu il
Mündəricat
1. Ön söz və təşəkkürlər
2. İcra xülasəsi
3. Layihənin məqsəd və vəzifələri
4. Giriş
5. Metodologiya (əlavə 1)
6. Korrupsiya ilə mübarizə sahəsində qanunvericiliyə edilmiş dəyişikliklər və bu dəyişikliklərin Strategiya və Tədbirlər Planında nəzərdə tutulmuş tədbirlərin icrasına təsirinin qiymətləndirilməsi.
7. Korrupsiyaya qarşı mübarizə sahəsində ixtisaslaşmış qurumların, hüquq mühafizə orqanlarının və məhkəmələrin fəaliyyəti-Müstəqil məhkəmələr hüquqi dövlətin əsasıdır
8. Strategiya və Fəaliyyət planı üzrə tədbirlər haqqında ictimaiyyətin məlumatlılığının qiymətləndirilməsi
9. Strategiyanın reallaşdırılması işində Vətəndaş cəmiyyəti institutlarının iştirak səviyyəsinin müəyyənləşdirilməsi
10. Korrupsiyaya doğuran amillərin aradan qaldırılması və korrupsiyaya qarşı mübarizə tədbirlərinin analizi və qiymətləndirilməsi
11. “Vəzifəli şəxslər tərəfindən maliyyə xarakterli məlumatların təqdim edilməsi qaydaları” haqqında Azərbaycan Respublikasının qanunun icrasına dair aparılmış monitorinqin nəticələri
12. Milli Strategiyanın maliyyələşdirilməsi
13. Nəticə
14. Strategiya və Fəaliyyət planında nəzərdə tutulmuş tədbirlərin icrasında səmərəliliyin artırılması üçün tövsiyələrin verilməsi (əlavə 3)
Məsuliyyətdən azad olma
Bu hesabat monitorinqi aparılan tərəflərin fəaliyyəti ilə bağlı müxtəlif məlumatların əldə olunması, sənədlərin öyrənilməsi və təhlil edilməsi, müşahidələr, müsahibələr, sorğular,saytların monitorinqi, ekspert rəyləri, benefisiarlarla görüşlər və rəsmi məlumatlar, yoxlamalar nəticəsində əldə edilmiş tapıntılara əsaslanır. Hesabatın müəllifləri etiraf edirlər ki, burada verilmiş fikirlər onların şəxsi fikirləridir və bunlar layihənin sponsorunun yeritdiyi siyasət və fikirləri əks etdirmir. Məlumatların verilməsi və təhlil zamanı edilmiş hər hansı səhv, nəyinsə nəzərdən qaçırılması və qeyri-səlis izaha görə yalnız hesabatın müəllifləri məsuliyyət daşıyır.
1. Ön söz və təşəkkürlər
Azərbaycanda korrupsiyaya qarşı mübarizə məqsədilə 2004-cü ildə "Korrupsiyaya qarşı mübarizə haqqında Azərbaycan Respublikası Qanunu" və bu qanununun yerinə yetirilməsi üçün "Korrupsiyaya qarşı mübarizə üzrə Dövlət Proqramı (2004-2006) qəbul edildi. 28 iyul 2007-ci ildə “Şəffaflığın artırılması və korrupsiyaya qarşı Milli Strategiya (2007-2011-cu illər)” və Şəffaflığın artırılması və korrupsiyaya qarşı mübarizə üzrə Milli Strategiyanın (Strategiya) həyata keçirilməsi ilə bağlı Fəaliyyət Planı (FP) qəbul olundu və onun icrasına məsul dövlət qurumları da müəyyən olundu. Korrupsiya kimi böyük bir problemin azaldılması üçün mühüm layihələrin icrasında vətəndaş cəmiyyətinin fəal iştirakı zəruridir. Vətəndaş cəmiyyəti korrupsiyanın ölkənin iqtisadi inkişafına mane olan əsas amillərdən biri kimi nəzərdə tutaraq, Fəaliyyət Planının icrasına ictimai nəzarəti həyata keçirməklə bu planın icrasında üzərinə məsuliyyət qoyulmuş icra strukturlarının fəaliyyətlərinin daha şəffaf və açıq olmasını təmin etmiş olur. Bu baxımdan NHMT-nin reallaşdırdığı layihə bu istiqamətdə əhəmiyyətli bir addımdır və layihə komandası bu fəaliyyətin həyata keçirilməsinə köməklik göstərən təşkilatlara və insanlara minnətdarlığını etiraf edir. NHMT İB layihənin reallaşdırılmasında göstərdiyi maliyyə dəstəyinə görə Black Sea Trust(B/S/T ) fonduna təşşəkür edir.
2. İcra xülasəsi
Bu hesabat Black Sea Trust(B/S/T) maliyyə dəstəyi ilə həyata keçirilən "Şəffaflığın artırılması və korrupsiyaya qarşı mübarizə üzrə Milli Fəaliyyət Planında nəzərdə tutulmuş tədbirlərin icra olunma səviyyəsini öyrənmək və bu tədbirlərin Milli Strategiyada nəzərdə tutulmuş prinsiplərə uyğunluğunun qiymətləndirilməsi" layihəsi çərçivəsində monitorinq fəaliyyətinin nəticəsi olaraq hazırlanmışdır.
Monitorinq fəaliyyəti bu sahədə təcrübəsi olan ekspertlər tərəfindən həyata keçirilib. Layihənin məqsədi FP-nın icrasına ictimai nəzarəti həyata keçirməklə bu planın icra vəziyyətini qiymətləndirmək, bu planın yerinə yetirilməsi üçün üzərinə məsuliyyət qoyulmuş icra strukturlarının fəaliyyətlərinin daha şəffaf və açıq olmasını təmin etməkdir. Layihə 2009-cu ilin 1 dekabrda başlamış və 2010-cu il noyabr ayının 30-da sona çatmışdır. Monitorinq zamanı işçi qrup aşağıdakı məsələlərə diqqət yetirmiş və qiymətləndirmişdir:
1. Korrupsiya ilə mübarizə sahəsində qanunvericiliyə edilmiş dəyişikliklər və bu dəyişikliklərin Strategiya və FP-da nəzərdə tutulmuş tədbirlərin icrasına təsirinin qiymətləndirilməsi
2. Strategiya və FP üzrə tədbirlər haqqında ictimaiyyətin məlumatlılığının qiymətləndirilməsi
3. Strategiyanın reallaşdırılması işində Vətəndaş cəmiyyəti institutlarının iştirak səviyyəsinin müəyyənləşdirilməsi
4. Strategiya və FP –da nəzərdə tutulmuş tədbirlərin icrasında səmərəliliyin artırılması üçün tövsiyələrin verilməsi
3. Giriş
Şəffaflığın artırılması və Korrupsiyaya qarşı mübarizə üzrə Milli Strategiyanın (Strategiya) həyata keçirilməsi ilə bağlı Fəaliyyət Planı (FP) (2007-2011-ci illər) 2007-ci ildə qəbul edilmişdir. (AR Prezidentinin 28.07.2007-ci il tarixli sərəncamı) Strategiyanın əsas məqsədlərindən biri korrupsiya doğuran səbəbləri aradan qaldırmaqla korrupsiyanın səviyyəsini azaltmaq və cəmiyyətdə korrupsiyaya qarşı dözülməz münasibətin yaradılmasından ibarətdir. Korrupsiya ilə mübarizə üzrə qəbul edilmiş əvvəlki dövlət proqramlarının həyata keçirilməsi göstərdi ki, qəbul edilmiş proqram üzrə qarşıya qoyulmuş vəzifələrə tam nail olunmamışdır. Bu proqramın həyata keçirilməsi üzrə müstəqil monitorinqlərin sayının az və ictimai nəzarətin zəif olması da əvvəlki proqramların həyata keçirilməsinin səviyyəsini qiymətləndirməyə imkan vermir. Beynəlxalq təşkilatların qiymətləndirmələrinə görə Azərbaycanda korrupsiyanın səviyyəsi hələdə yüksək olaraq qalır. Məsələn Beynəlxalq Şəffaflıq qiymətləndirilməsinə görə 2010-cu ildə Azərbaycan korrupsiyanın səviyyəsi indeksinə görə 178 ölkə arasında 134-cü, keçmiş SSRİ və ya MDB ölkələri arasında 9-cu yeri tutur.
Ölkələrin adları | Korrupsiya qavrama indeksi üzrə Ölkələrin reytinqi | Korrupsiya qavrama indeksi üzrə bal | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
2007 | 2008 | 2009 | 2010 | 2007 | 2008 | 2009 | 2010 | |
Estoniya | 28 | 27 | 27-29 | 26 | 6,5 | 6,6 | 6,6 | 6,5 |
Litva | 51 | 58 | 52-53 | 46 | 4,8 | 4,6 | 4,9 | 5,0 |
Latviya | 51 | 52 | 56-60 | 69 | 4,8 | 5 | 4,5 | 4,3 |
Gürcüstan | 79 | 67 | 66-68 | 68 | 3,4 | 3,9 | 4,1 | 3,8 |
Ermənistan | 99 | 109 | 120-125 | 123 | 3 | 2,9 | 2,7 | 2,6 |
Moldova | 111 | 109 | 89-94 | 105 | 2,8 | 2,9 | 3,3 | 2,9 |
Ukrayna | 118 | 134 | 146-153 | 134 | 2,7 | 2,5 | 2,2 | 2,4 |
Rusiya | 143 | 147 | 146-153 | 154 | 2,3 | 2,1 | 2,2 | 2,1 |
Azərbaycan | 150 | 158 | 143-145 | 134 | 2,1 | 1,9 | 2,3 | 2,4 |
Belarus | 150 | 151 | 139-142 | 127 | 2,1 | 2 | 2,4 | 2,5 |
Qazaxıstan | 150 | 145 | 120-125 | 105 | 2,1 | 2,2 | 2,7 | 2,9 |
Qırğızıstan | 150 | 166 | 162-167 | 164 | 2,1 | 1,8 | 1,9 | 2,0 |
Tacikistan | 150 | 151 | 158-161 | 154 | 2,1 | 2 | 2,0 | 2,1 |
Türkmənistan | 162 | 166 | 168-173 | 172 | 2 | 1,8 | 1,8 | 1,6 |
Özbəkistan | 175 | 166 | 174 | 172 | 1,7 | 1,8 | 1,7 | 1,6 |
4. Layihənin məqsəd və vəzifələri
Məqsəd: Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2007-ci il 28 iyul tarixli Sərəncamı ilə” şəffaflığın artırılması və korrupsiyaya qarşı mübarizə üzrə milli strategiyanın” həyata keçirilməsi ilə bağlı fəaliyyət planı (2007-2011-ci illər) çərçivəsində Dövlət qurumlarının(Nazirliklərin) korrupsiya ilə mübarizə sahəsində üzərilərinə götürdükləri öhdəliyin icra vəziyyətinin qiymətləndirilməsi.
Vəzifələr:
1. Korrupsiya ilə mübarizə sahəsində qanunvericiliyə edilmiş dəyişikliklər və bu dəyişikliklərin Strategiya və Tədbirlər Planında nəzərdə tutulmuş tədbirlərin icrasına təsirinin qiymətləndirilməsi.
2. Strategiya və FP üzrə tədbirlər haqqında ictimaiyyətin məlumatlılığının qiymətləndirilməsi.
3. Strategiyanın reallaşdırılması işində Vətəndaş cəmiyyəti institutlarının iştirak səviyyəsinin müəyyənləşdirilməsi.
4.Korrupsiyaya doğuran amillərin aradan qaldırılması və korrupsiyaya qarşı mübarizə tədbirlərinin analizi və qiymətləndirilməsi.
5. Strategiya və FP –üzrə nəzərdə tutulmuş tədbirlərin icrasında səmərəliliyin artırılması üçün tövsiyələrin verilməsi.
5. Metodologiya (bax: əlavə1)
Monitorinqlərin aparılması üçün təklif olunan metodologiya monitorinqin obyektini, predmetini, metodologiyasını və monitorinq subyektləri ilə əməkdaşlıq perspektivlərinə dair metod və vasitələri özündə əks etdirir. Təqdim edilmiş metodologiya yerli hökumət qurumlarında monitorinq və qiymətləndirmə aparılmasına dair yeddi aləti özündə əks etdirir. Bu alətlər Şəffaflığın Artırılması və Korrupsiyaya Qarşı Mübarizə üzrə Milli Strategiyada və onun Fəaliyyət Planında müvafiq dövlət qurumlarının üzərinə qoyülmuş öhdəliklərin nə dərəcədə yerinə yetirildiyini öyrənməyə kömək edir.
6. Korrupsiya ilə mübarizə sahəsində qanunvericiliyə edilmiş dəyişikliklər və bu dəyişikliklərin Strategiya və Tədbirlər Planında nəzərdə tutulmuş tədbirlərin icrasına təsirinin qiymətləndirilməsi
Milli Strategiya korrupsiyaya qarşı mübarizə sahəsində qanunvericiliyin təkmilləşdirilməsi, vətəndaş cəmiyyətinin daha sıx əməkdaşlığa cəlb edilməsi, antikorrupsiya mədəniyyətinin artırılması, dövlət orqanlarının, o cümlədən hüquq mühafizə orqanlarının və məhkəmələrin fəaliyyətinin müasir tələblərə uyğun olaraq qurulması, iqtisadi və sosial sahədə inkişafa mane olan amillərin aradan qaldırılması üçün tədbirlər müəyyən edir. Milli Strategiya üzrə nəzərdə tutulmuş tədbirlərdən milli qanunvericiliyin təkmilləşdirilməsidir.
• BMT-nin Korrupsiya əleyhinə Konvensiyasının, Avropa Şurasının korrupsiya ilə əlaqədar cinayət və mülki-hüquqi məsuliyyət haqqında konvensiyalarının və Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı digər beynəlxalq sənədlərin Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyin tam implementasiyası ucun tədbirlərin davam edilməsi.
• Şəffaflığın artırılması və korrupsiyaya qarşı mübarizə üzrə bir sıra normativ hüquqi aktların, o cümlədən hüquqi şəxslərin cinayət məsuliyyətinin müəyyən edilməsi.
• Çirkli pulların yuyulmasının qarşısının alınması.
• Maraqlar toqquşmasının qarşısının alınması,
• Siyasi partiyaların maliyyələşməsində şəffaflığın artırılması ilə bağlı layihələrin və FP-da göstərilən digər qanunvericilik aktlarının layihələrinin hazırlanması. Lakin, nəzərdə tutulmuş qanunvericilik aktlarından “Cinayət yolu ilə əldə edilmiş pul vəsaitlərinin və ya digər əmlakın leqallaşdırılmasına və terrorçuluğun maliyyələşdirilməsinə qarşı mübarizə haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunun 10 fevral 2009-cu il tarixdə qəbul edilməsinə baxmayaraq, Qanunun özü natamamdır. “Cinayət nəticəsində əldə olunmuş gəlirlərin leqallaşdırılması, aşkar edilməsi, götürülməsi və müsadirə olunması haqqında” Avropa Şurasının 08 noyabr 1990-cı il tarixli Konvensiyasının tələblərinə Qanun tam cavab vermir, və Konvensiyasının tələblərinə görə bəzi qanunvericilik aktlarına dəyişikliklər və əlavələr edilməyib. BMT-nin Korrupsiya əleyhinə Konvensiyasında, Avropa Şurasının (AŞ) Korrupsiya ilə əlaqədar Cinayət Məsuliyyəti haqqında Konvensiyasında və Korrupsiya ilə əlaqədar Mülki-Hüquqi Məsuliyyəti haqqında Konvensiyasında, habelə İƏİT-nin (İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatı) Xarici Dövlət Rəsmilərinin Beynəlxalq Biznes Əməliyyatlarında rüşvətxorluqla mübarizə üzrə Konvensiyasında nəzərdə tutulmuş milli səviyyədə görülən bir sıra tədbirlər Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyində öz əksini tapmamışlar.
Milli Strategiyada:
• Qanunvericiliyin təkmilləşdirilməsi məqsədi ilə normativ hüquqi aktların və onların layihələrinin korrupsiyaya qarşı mübarizə nöqteyi-nəzərindən müvafiq еkspеrtizasının həyata keçirilməsi. • Qanunvericilik sahəsində şəffaflığı təmin etmək məqsədi ilə korrupsiyaya qarşı mübarizə sahəsində əhəmiyyətli qanun layihələri üzrə ictimai müzakirələr təşkil edilməsi.
• İctimai müzakirələr
• Maraqlı tərəflərə qanunun hazırlanması prosesində iştirak etməyə imkan yaradılması,
• Normativ hüquqi aktların keyfiyyətinin təkmilləşdirilməsinə xidmət edilməsi və qanunların tətbiqinin səmərəliliyini artırılması.
• Vətəndaş cəmiyyəti institutlarının dövlətin və cəmiyyətin inkişafı üçün əhəmiyyət kəsb edən normativ hüquqi aktların layihələrinin hazırlanması sahəsində fəaliyyəti dəstəklənməsi nəzərdə tutulmuşdur.
Lakin, Milli Strategiyada nəzərdə tutulmuş bu kimi tədbirlər ancaq tövsiyə xarakteri daşıyır. Ən obyektiv qanunların ekspertizası - ictimaiyyətin rəyidir, buna baxmayaraq qanunvericilik sahəsində şəffaflığı təmin etmək məqsədi ilə korrupsiyaya qarşı mübarizə sahəsində əhəmiyyətli qanun layihələri üzrə ictimai müzakirələr demək olar ki, təşkil edilmir. Vətəndaş cəmiyyəti institutlarının dövlətin və cəmiyyətin inkişafı üçün əhəmiyyət kəsb edən normativ hüquqi aktların layihələrinin hazırlanması sahəsində fəaliyyəti dəstəklənilmir. Milli Strategiya üzrə tədbirlərdən biri də vəzifəli şəxslər tərəfindən maliyyə xarakterli məlumatların verilməsi qaydalarının tətbiqi üçün müvafiq işlər görülməsidir. Lakin, “Vəzifəli şəxslər tərəfindən maliyyə xarakterli məlumatların təqdim edilməsi qaydaları haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu 24 iyun 2005-ci il tarixdən qəbul edilməsinə baxmayaraq, bu günə kimi Qanun işləmir. Qanunun 4.1 maddəsinə görə maliyyə xarakterli məlumatlar bəyannamə formasında təqdim olunmalıdır. Bəyannamənin forması və təqdim edilmə qaydalarının müəyyən edilməsi Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 9 avqust 2005-ci il tarixli Fərmanı ilə Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinə tapşırılmışdır ki, iki ay müddətində işlənilib, Azərbaycan Respublikası Prezidentinə təqdim edilsin. Ancaq, bu günə kimi Fərman icra olunmadığına görə Qanun da işləmir. NHMT İB qanunun tətbiqini həm monitorinqlər, həm də informasiya sorğuları vasitəsilə araşdırmışdır Bundan başqa, Milli Strategiyaya görə dövlət orqanlarının fəaliyyəti sahəsində tədbirlər həmin orqanların işinin təkmilləşdirilməsinə, onların fəaliyyətində peşəkarlığın, hesabatlılığın və şəffaflığın artırılmasına yönəlməlidir. Şəffaflığın rəmzlərindən biridə informasiya əldə etmək azadlığıdır. Lakin, “İnformasiya əldə etmək haqqında” 30 sentyabr 2005-ci il tarixli Azərbaycan Respublikasının Qanununa zidd olaraq, əksəriyyət hallarda dövlət orqanları informasiya təqdim etməkdən boyun qaçırdırlar. Milli Strategiya üzrə növbəti tədbirlərdən biri də korrupsiyaya qarşı mübarizə sahəsində ixtisaslaşmış orqanların səmərəli surətdə fəaliyyət göstərməsi üçün:
• Bu orqanların müstəqilliyinin təmini və heç bir təsirə məruz qalmamağı üçün əlavə tədbirlər görülməsi.
• Məhkəmə qərarlarının dərc edilməsi üçün əlavə tədbirlər görülməsi.
• Məhkəmə qərarlarının icrasının təkmilləşdirilməsi ilə bağlı tədbirlərin görülməsi
• Məhkəmə qərarlarının icra edilməməsi şəxslərin məhkəmə müdafiəsi hüququnun pozulması kimi qiymətləndirilməsi nəzərdə tutulmuşdur.
Azərbaycanda müstəqil məhkəmələrin və hakimlərin olmamağı - hamıya məlum olan bir faktdır. Ölkədə məhkəmə hakimiyyətinin icra hakimiyyətindən asılı durumda olması məhkəmə qərarlarının ətalətliyindən şübhə doğurur. Bu səbəbdən əksəriyyət məhkəmə qərarları dərc edilmir. Məhkəmə qərarlarının icra edilməsi sahəsində isə əks tendensiya müşahidə olunur: məhkəmənin qanuni qüvvəyə minmiş qərarları ya icra olunmur, ya da icrasına fərqli yanaşılır. Adekvat ittiham və məhkumiyyətin təmin edilməsi məqsədilə, Cinayət Məcəlləsinin, xüsusilə də rüşvətxorluq və korrupsiya ilə bağlı cinayətlərin təyininin, BMT-nin Korrupsiya əleyhinə Konvensiyası, Avropa Şurasının (AŞ) Cinayət yolu ilə əldə edilmiş gəlirlərin yuyulması, aşkara çıxardılması, müsadirə və ləğv edilməsi haqqında Konvensiyası, Avropa Şurasının (AŞ) Korrupsiya ilə əlaqədar Cinayət Məsuliyyəti haqqında Konvensiyası və Korrupsiya ilə əlaqədar Mülki-Hüquqi Məsuliyyəti haqqında Konvensiyası, habelə İƏİT-nin (İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatı) Xarici Dövlət Rəsmilərinin Beynəlxalq Biznes Əməliyyatlarında rüşvətxorluqla mübarizə üzrə Konvensiyası kimi beynəlxalq standartlara uyğunluğunun təmin edilməsi sahəsində görülmüş işlər aşağıdakılardır:
• Azərbaycan Respublikasının korrupsiyaya qarşı mübarizə ilə əlaqədar bəzi qanunvericilik aktlarına əlavələr və dəyişikliklər edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikasının 7 aprel 2006-cı il tarixli, 92-IIIQD saylı Qanuna əsasən Azərbaycan Respublikasının Cinayət Məcəlləsinin XXXIII fəsili dəyişilib.
• Qabaqlar “Dövlət hakimiyyəti, dövlət qulluğu mənafeyi və yerli özünüidarə orqanlarında, habelə digər kommersiya və qeyri- kommersiya təşkilatlarında qulluq mənafeyi əlehinə olan cinayətlər” adı altında olan fəsil dəyişilərək “Korrupsiya cinayətləri və dövlət hakimiyyəti, dövlət qulluğu mənafeyi və yerli özünüidarə orqanlarında, habelə digər kommersiya və qeyri- kommersiya təşkilatlarında qulluq mənafeyi əlehinə olan cinayətlər” adlanır. Fəsildə 9 maddə (mad.308,309,310,311,312,313,314,314-1,314-2) tam və ya qismən dəyişilib, 1 yeni maddə (mad.312-1) əlavə edilib.
• Azərbaycan Respublikasının Cinayət Məcəlləsində 2 maddə (mad.51,190) qismən dəyişilib, 2 yeni maddə (mad.193-1,316-2) əlavə edilib, 1 maddə isə (mad. 241) çıxarılıb. Dəyişiliklər maddələrin həm dispozisiyasında, həm də sanksiyasında müşahidə olunur. Maddələrin sanksiyalarında azadlıqdan məhrum etmə müddətlərin artması və əmlakın müsadirəsi kimi olan cəza tədbirlərin dəyişilməsində və əlavə olunmasında müşahidə olunur.
Nəticə:
BMT-nin Korrupsiya əleyhinə Konvensiyasında, Avropa Şurasının (AŞ) Korrupsiya ilə əlaqədar Cinayət Məsuliyyəti haqqında Konvensiyasında və Korrupsiya ilə əlaqədar Mülki-Hüquqi Məsuliyyəti haqqında Konvensiyasında, habelə İƏİT-nin (İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatı) Xarici Dövlət Rəsmilərinin Beynəlxalq Biznes Əməliyyatlarında rüşvətxorluqla mübarizə üzrə Konvensiyasında nəzərdə tutulmuş milli səviyyədə görülən bir sıra tədbirlər Azərbaycan Respublikasının Cinayət Məcəlləsində öz əksini tapmamışlar. Məsələn:
• BMT-nin Korrupsiya əleyhinə Konvensiyasında əks olunmuş mad.20 “Qanunsuz varlanma” və Avropa Şurasının (AŞ) Korrupsiya üzrə Cinayət Hüququ Konvensiyasında əks olunmuş mad.14 (“Mühasibat əməliyyatlarına aid hüquqpozmalar”)Azərbaycan Respublikasının Cinayət Məcəlləsində cinayət hüquqpozmaları kimi təsnif edilməmişlər.
• Azərbaycan Respublikası Məhkəmə-Hüquq Şurasının 22 iyun 2007-ci il tarixli qərarı ilə təsdiq edilmiş Hakimlərin Etik Davranış Kodeksi natamamdır və Birləşmiş Millətlər Təşkilatı tərəfindən 26 noyabr 2002-ci ildə qəbul edilmiş “Hakimlərin Banqalor davranış prinsipləri”ni özündə tam əks etdirmir. Buna görə də Hakimlərin Etik Davranış Kodeksi “Dövlət Qulluqçularının etik davranış qaydaları haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanunu və digər dövlətlərdə qəbul edilmiş analoji Hakimlərin Etik Davranış Kodeksləri kimi Qanun şəkilində ölkənin Parlamenti tərəfindən qəbul edilməlidir.
Cinayət yolu ilə əldə edilmiş pul vəsaitlərinin və ya digər əmlakın leqallaşdırılmasına və terrorçuluğun maliyyələşdirilməsinə qarşı mübarizə haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanununa dəyişikliklər(təkliflər) və əlavələr
Maddə 1. Əsas anlayışlar
1.0.2.
Cinayət yolu ilə əldə edilmiş pul vəsaitlərinin və ya digər əmlakın leqallaşdırılması - cinayət yolu ilə əldə edilmiş pul vəsaitlərinə və ya digər əmlaka qanuni status vermək, onların əldə edilməsinin həqiqi mənbəyini gizlətmək məqsədilə belə pul vəsaitlərindən və ya əmlakdan istifadə etməklə(bax:əlavə) maliyyə əməliyyatlarının və ya digər əqdlərin həyata keçirilməsidir.
Əlavə: 1.02.
- və ya ona sahiblənməklə (yiyələnməklə) və ya onun istifadəsinə sərəncam verməklə
Maddə 4. Monitorinq iştirakçıları
Əlavə;
4.0.10. totalizator oyunu keçirdən təşkilatlar və bukmeker kontoralar, lotereya, totalizator və hər hansı mərc əsasında keçirdilən, o cümlədən onun elektron formasında, oyunların təşkilatçısı.
4.0.12. fond, əmtəə mal, xammal və digər birjaları.
Maddə 6. Dövlət nəzarət orqanları
6.1.2. qiymətli kağızlar bazarının, (əlavə1) peşəkar iştirakçıları olan brokerlər, qiymətli kağızların idarə olunması üzrə peşəkar fəaliyyəti həyata keçirənlər(əlavə2), investisiya fondları üçün - qiymətli kağızlar bazarına nəzarəti həyata keçirən müvafiq icra hakimiyyəti orqanı.
Əlavə 1;
1. -fond, əmtəə mal, xammal və digər birjalarının
2. -lotereya, totalizator və hər hansı mərc əsasında keçirdilən, o cümlədən onun elektron formasında, oyunların təşkilatçısı
Qəbul olunmuş qanunla baglı qanunvericilikdə olunmalı dəyişikliklər
«Cinayət nəticəsində əldə olunmuş gəlirlərin leqallaşdırılması, aşkar edilməsi, götürülməsi və müsadirə olunması haqqında» Avropa Şurasının 08 noyabr 1990-cı il tarixli Konvensiyasının tələblərinə görə (Konvensiyanın 6 maddəsi) Azərbaycan Respublikasının Cinayət və CinayətProsessual Məcəllələrində aşağıda göstərilən qanun pozuntuları cinayət kimi qiymətləndirilməlidir (tövsif olunmalıdır):
1.1. mənşəyi qanunsuz olan maddi sərvətlərin (dəyərlərin) əldə edilməsinin həqiqi mənbəyini qizlətmək və ya belə bir cinayətdə əlaqəsi olan hər kəsə cinayət məsuliyyətindən boyun qaçırtmaqda köməklik (yardım) etmək məqsədilə onların, yani cinayət yolu ilə əldə edildiyi maddi sərvətlərin (dəyərlərin), konversiyası və ya təhvil verilməsi;
1.2. cinayət yolu ilə əldə edildiyi maddi sərvətlərin (dəyərlərin) və ya onlarla əlaqələndirilmiş hüquqların əldə edilməsinin həqiqi mənbəyini, mənşəyini, olduğu yerini, yerləşdirilməsini, əməliyyatlarını və ya həqiqi mənsubiyyətini gizlədilməsi və ya təhrif edilməsi;
1.3. cinayət yolu ilə əldə edildiyi maddi sərvətlərdən (dəyərlərdən) istifadə edilməsi və ya ona sahiblənməsi (yiyələnməsi) və ya onun istifadəsinə sərəncam verilməsi;
1.4. maddədə əks olunmuş qanun pozuntularında birbaşa və ya onun törədilməsində kömək (yardım) göstərməklə və ya məsləhət verməklə təkbaşına və ya birlik (ittifaq) şəkilində iştirak edilməsi və ya iştirak edilməsində sui-qəsdi.
2. Cinayət yolu ilə əldə edilmiş pul vəsaitlərinin və ya digər əmlakın leqallaşdırılmasına və terrorçuluğun maliyyələşdirilməsinə qarşı mübarizədə Konvensiyasının tələblərinə görə (Konvensiyanın 2,3 maddələri) Azərbaycan Respublikasının Cinayət və Cinayət-Prosessual Məcəllələrində aşağıda göstərilən dəyişikliklər və əlavələr olunmalıdır:
2.1. Cinayət alətlərin və cinayət nəticəsində əldə olunmuş gəlirlərin və ya həmin gəlirlərin miqdarında maddi əmlakın müsadirəsi nəzərdə tutulmalıdır;
2.2. müsadirə olunası maddi əmlakın eyniləşdirilməsi və axtarışı imkanı yaradılmalıdır;
2.3. Müsadirəsi nəzərdə tutulmuş maddi əmlakla bağlı hər hansı bir əməliyyatın keçirilməsinin, təhvil verilməsinin və ya özgəninkiləşdirilməsinin qarşısı alınmalıdır. Onun üçün məhkəmələr və müvafiq orqanlar tərəfindən bank, maliyyə və ya kommersiya sənədlərin tələb edilməsi və ya onların üzərinə həbs qoyulması, bank hesablarını nəzarətə götürülməsi, telekommunikasiyaların tədqiqi və ələ keçirilməsi, informasiya sistemlərinə daxil olması kimi səlahiyyətlər və tədbirlər Konvensiyasının tələblərinə görə (Konvensiyanın 4 maddəsi) Azərbaycan Respublikasının Cinayət-Prosessual Məcəlləsində nəzərdə tutulmalıdır.
7. Korrupsiyaya qarşı mübarizə sahəsində ixtisaslaşmış qurumların, hüquq mühafizə orqanlarının və məhkəmələrin fəaliyyəti-Müstəqil məhkəmələr hüquqi dövlətin əsasıdır
Cinayətkarlığın qarşısının alınması və cinayətkarlarla rəftar olunması mövzusunda 1985-ci ildə keçirilmiş Birləşmiş Millətlər Təşkilatının 7-ci Konqresində qəbul edilən “Məhkəmə orqanlarının müstəqilliyi haqqında əsas prinsiplər” inə görə (bundan sonra “Əsas prinsiplər”) məhkəmə orqanlarının müstəqilliyi dövlət tərəfindən təmin və ölkənin konstitusiyasında və ya qanunlarında əks olunmalıdır. Məhkəmə orqanlarının müstəqilliyinə bütün dövlət və digər orqanlar tərəfindən hörmətlə yanaşılmalı və riayət edilməlidir. Azərbaycanda məhkəmələrin müstəqilliyi Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 7-ci maddəsində əks olunub: Azərbaycan dövləti demokratik, hüquqi, dünyəvi, unitar respublikadır. Azərbaycan Respublikasında dövlət hakimiyyəti hakimiyyətlərin bölünməsi prinsipi əsasında təşkil edilir: qanunvericilik, icra və məhkəmə hakimiyyətlərindən ibarətdir. Bu Konstitusiyanın müddəalarına əsasən qanunvericilik, icra və məhkəmə hakimiyyətləri qarşılıqlı fəaliyyət göstərir və öz səlahiyyətləri çərçivəsində müstəqildirlər. Bundan başqa Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 127-ci maddəsinə görə hakimlər müstəqildir, yalnız Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına və qanunlarına tabedirlər və səlahiyyətləri müddətində dəyişilməzdirlər. Lakin Azərbaycanda müstəqil məhkəmələrin və hakimlərin olmaması - hamıya məlum olan bir faktdır. Ölkədə məhkəmə hakimiyyətinin asılı durumda olmasına aşağıdakı faktorlar imkan yaradır:
7.1. Hakimlərin vəzifəyə təyin olunması qaydaları
“Əsas prinsiplər”ə görə hakim vəzifəsinə layiq olan namizədlər ali hüquq təhsilinə, yüksək bilik səviyyəsinə malik olmalı, peşə hazırlıqlı və ümumi dünyagörüşlü, əxlaq və etik tələblərinə cavab verməlidirlər. Hakimlərin seçimi qanunsuz əsaslardan azad olmalıdır. Lakin ümumdünya praktikası göstərir ki, məhkəmə hakimiyyətinin asılılığı əsasən hakimlərin vəzifəyə icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən təyin olunması nəticəsində yaranır. Yaranmış vəziyyət icra hakimiyyətinə imkan verir ki, hakimlərlə manipulyasiya edilsin. Hakimlərin vəzifəyə icra hakimiyyəti tərəfindən təyin olunması Azərbaycan Respublikası Konstitutsiyasında əks olunub. Azərbaycan Respublikasında icra hakimiyyəti Azərbaycan Respublikası Prezidentinə mənsubdur və Konstitusiyanın 109-cu maddəsinə görə Azərbaycan Respublikası Prezidenti Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsi və Azərbaycan Respublikası Apellyasiya məhkəmələri hakimlərinin vəzifəyə təyin edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinə təqdimatlar verir; Azərbaycan Respublikasının digər məhkəmələrinin hakimlərini vəzifəyə təyin edir. Azərbaycan Respublikasında məhkəmə sisteminin təşkilinin təmin edilməsi, vakant hakim vəzifələrinə hakim olmayan namizədlərin seçilməsinin təşkili, hakimlərin fəaliyyətinin qiymətləndirilməsi, onların iş yerinin dəyişdirilməsi, vəzifədə irəli çəkilməsi, intizam məsuliyyətinə cəlb edilməsi, habelə məhkəmələr və hakimlərlə bağlı digər məsələləri Məhkəmə-Hüquq Şurasına həvalə edilmişdir. “Məhkəmə-Hüquq Şurası haqqında” Qanunun 4-cü maddəsinə görə Məhkəmə-Hüquq Şurası müstəqil orqan olaraq qanunvericilik, icra və məhkəmə hakimiyyəti orqanlarından, yerli özünüidarə orqanlarından, habelə hüquqi və fiziki şəxslərdən asılı deyildir. Lakin buna baxmayaraq, Azərbaycanda Məhkəmə-Hüquq Şurasının rəhbəri icra hakimiyyətini təmsil edən ölkənin ədliyyə naziridir. Bundan başqa “Məhkəmələr və hakimlər haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 93-3-cü maddəsinə görə hakim vəzifəsinə namizədlər yazılı və şifahi imtahan əsasında seçilirlər. Namizədlərin seçilməsi üçün Məhkəmə-Hüquq Şurası tərəfindən formalaşdırılan Hakimlərin Seçki Komitəsi bu imtahanları təşkil edir və nəticələri qiymətləndirir. Məhkəmə-Hüquq Şurası namizədlərin vakant hakim vəzifələrinin sayına müvafiq olaraq hakim vəzifəsinə təyin edilməsi barədə Azərbaycan Respublikasının müvafiq icra hakimiyyəti orqanına (Azərbaycan Respublikası Prezidentinə) təqdimat verir. Əslində hakim vəzifəsinə namizədlərin seçilməsi üçün bir neçə imtahan keçirilir, bu da icra hakimiyyətinə imkan yaradır ki, namizədlərin arasında istədiyi seçimi aparsın. Bununla da, “Əsas prinsiplər”də əks olunmuş hakimlərin qanunu seçilmə prinsipi pozulur.
Rəy:
Məhkəmə hakimiyyətinin və Məhkəmə-Hüquq Şurasının formalaşdırılmasında Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasında və qanunvericiliyində əsaslı dəyişikliklər aparılması üçün zərurət yaranır. Məhkəmə-Hüquq Şurasının hər hansı hakimiyyət orqanlarını təmsil etməyən namizədlərdən ibarət formalaşdırılması Milli Məclisə həvalə edilməli və Şura ölkənin parlamentinə hesabatlı olmalıdır. Bütün hakimlərin vəzifəyə təyinatları və vəzifədən azad olunmaları yalnız Milli Məclisin qərarı ilə həyata keçirilməlidir.
7.2. Hakimlərin səlahiyyət müddətləri, cəzalandırılması, tutduqları vəzifələrindən kənarlaşdırılması və ya çıxarılması
“Əsas prinsiplər”ə görə hakimlərin müstəqilliyi, təhlükəsizliyi, hakimlərin səlahiyyət müddətləri, dəyişməzliyi, toxunulmazlığı, sosial hüquqlarının müdafiəsi dövlət tərəfindən təmin olunmalıdır. Əgər hakimlər öz səlahiyyət müddətlərindən əmin deyillərsə, deməli hakimlərin müstəqilliyi təhlükə altındadır. O cümlədən, “Əsas prinsiplər”ə görə yalnız müstəqil yoxlamanın nəticəsində hakimlərin cəzalandırılması, tutduqları vəzifələrindən kənarlaşdırılması və ya çıxarılması həyata keçirilə bilər. Dəyişməzlik prinsipinə görə hakimlərin cəzalandırılması və ya tutduqları vəzifələrindən çıxarılması ədalətli əsaslara və qanuni qaydada həyata keçirilməlidir, o cümlədən pensiya yaşına çatanadək hakimlərin öz vəzifələrində qalmasıdır (işləməsidir). Həmin prinsip məhkəmə hakimiyyətinin müstəqilliyinə qarşı yaranan təhlükəni aradan qaldırır. Lakin “Məhkəmələr və hakimlər haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 96-cı maddəsinə görə hakim vəzifəsinə hakimlər ilk dəfə beş il müddətinə təyin olunurlar. Bu müddətin sonunda hakimlərin fəaliyyəti qiymətləndirilir. Hakimin fəaliyyətinin qiymətləndirilməsi Məhkəmə-Hüquq Şurası haqqında Azərbaycan Respublikası Qanununun 13-cü maddəsinə müvafiq həyata keçirilir. Bundan başqa həmin Qanunun 112-ci maddəsinə görə Azərbaycan Respublikası müvafiq icra hakimiyyəti orqanı birinci və apelyasiya instansiyası məhkəmələrinin hakimləri haqqında intizam icraatının başlanılması barədə Məhkəmə-Hüquq Şurasına müraciət edir. Məhkəmə-Hüquq Şurası intizam icraatı üzrə aşağıdakı qərarlardan birini qəbul edir: -Hakimin vəzifədə aşağı salınması barədə Azərbaycan Respublikasının müvafiq icra hakimiyyəti orqanına təklif verilməsi haqqında;
- Hakimin iş yerinin dəyişdirilməsi barədə Azərbaycan Respublikasının müvafiq icra hakimiyyəti orqanına təklif verilməsi haqqında; -Hakimin səlahiyyətlərinə xitam verilməsi barədə Azərbaycan Respublikasının müvafiq icra hakimiyyəti orqanına təklif verilməsi haqqında. Beləliklə, hakimlərin səlahiyyət müddətlərinin məhdudluğu, o cümlədən onların cəzalandırılması qaydaları icra hakimiyyəti orqanları üçün hakimlərə qarşı bir təsir vasitəsidir. İcra hakimiyyəti üçün imkan yaranir ki, “rəğbət” bəslədikləri hakimlərin səlahiyyət müddətləri uzadılır, “rəğbət” bəsləmədikləri hakimlər isə cəzalandırılır, tutduqları vəzifələrindən kənarlaşdırılır və ya çıxarılır. Dəyişməzlik prinsipi isə belə imkanları aradan qaldırır.
Rəy:
Deməli, Azərbaycan Respublikası qanunvericiliyində əsaslı dəyişikliklər aparılması üçün zərurət yaranır. Hakimlərin səlahiyyət müddətləri ən azı onların pensiya yaşına çatanadək uzadılmalı və icra hakimiyyəti orqanları tərəfindən hakimlərin cəzalandırılması, tutduqları vəzifələrindən kanarlaşdırılması və ya çıxarılması imkanları istisna olmalıdır.
7.3. Hakimlərin səlahiyyət müddətləri, cəzalandırılması, tutduqları vəzifələrindən kanarlaşdırılması və ya çıxarılması
“Əsas prinsiplər”ə görə məhkəmələrin müstəqillik prinsipi hakimlərdən ədalət mühakiməsinin həyata keçirilməsini və tərəflərin qanunla qorunan hüquqlarına riayət olunmasını tələb edir. Məhkəmə orqanları işlərə qərəzsiz, faktlara əsasən və qanuna müvafiq baxmalıdılar. Hər hansı bir şəxs tərəfindən və hər hansı bir səbəbdən bilavasitə, yaxud dolayı yolla məhkəmə icraatına məhdudiyyət qoyulması, qanuna zidd təsir, hədə və müdaxilə edilməsi yolverilməzdir. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 127-ci maddəsinə görə hakimlər işlərə qərəzsiz, ədalətlə, tərəflərin hüquq bərabərliyinə, faktlara əsasən və qanuna müvafiq baxırlar. Hər hansı bir şəxs tərəfindən və hər hansı bir səbəbdən bilavasitə, yaxud dolayı yolla məhkəmə icraatına məhdudiyyət qoyulması, qanuna zidd təsir, hədə və müdaxilə edilməsi yolverilməzdir. “Məhkəmələr və hakimlər haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 8-ci və 9-cu maddələrinin tələbləri də analojidir. Lakin çox vaxt məhkəmə iclası zamanı hakimlər vəkillərin çıxışlarını kobud surətdə kəsirlər, qanuna zidd olaraq zəruri olan sualların verilməsini qadağan edirlər, iş ilə bağlı bütün vəsatətləri nəzərə almırlar və ya əsassız rədd edirlər. Bununla yanaşı güman etmirəm ki, hakim prokurora qarşı da belə bir hərəkətə yol versin. Fasilə zamanı prokurorun hakimin otağına daxil olması adi bir hala çevrilib. Hərçənd ki, həmin otağa vəkillərin daxil olması qəti qadağandır. Orada hakimlə prokuror, bəzən müstəntiqlə birlikdə müqəssirin təqsirli olub-olmamağına, azadlıqdan hansı müddətə məhrum edilməsinə qərar verirlər. Bu halda qanunla müəyyən edilmiş bərabərlik prinsipinə əməl edilmir, hətta dövlət ittihamçına vəkillərdən fərqli olaraq yaradılan üstünlük də gizli saxlanılmır. Hakimlər tərəfindən həm prosessual qanunvericilik, həm də Hakimlərin Etik Davranış Kodeksinin normaları kobud surətdə pozulur.
Rəy:
Beləliklə qeyd olunmalıdır ki, Azərbaycan Respublikası Məhkəmə-Hüquq Şurasının 22 iyun 2007-ci il tarixli qərarı ilə təsdiq edilmiş Hakimlərin Etik Davranış Kodeksi natamamdır və Birləşmiş Millətlər Təşkilatı tərəfindən 26 noyabr 2002-ci ildə qəbul edilmiş “Hakimlərin Banqalor davranış prinsipləri”ni özündə tam əks etdirmir. Buna görə də Hakimlərin Etik Davranış Kodeksi “Dövlət Qulluqçularının etik davranış qaydaları haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanunu və digər dövlətlərdə qəbul edilmiş analoji Hakimlərin Etik Davranış Kodeksləri kimi Qanun şəkilində ölkənin Parlamenti tərəfindən qəbul edilməlidir.
7.4. Məhkəmə, məhkəmə icraçıları və prokurorluq
Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 129-cu maddəsinə görə məhkəmənin qəbul etdiyi qərarlar dövlətin adından çıxarılır və onların icrası məcburidir. “Məhkəmələr və hakimlər haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 5-ci maddəsində də tələblər analojidir. Lakin praktikada əks tendensiya müşahidə olunur: məhkəmənin qanuni qüvvəyə minmiş qərarları ya icra olunmur, ya da icrasına fərqli yanaşılır. Bu da öz növbəsində icra hakimiyyəti orqanları üçün hakimlərə qarşı bir təsir vasitəsinə çönüb. Buna görə də məhkəmə qərarlarının ölkə ərazisində vaxtında və dürüst icrasına nail olmaq üçün,
Rəy
Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasında dəyişikliklər edilməli və beləliklə də məhkəmə icraçıları orqanı məhkəmə hakimiyyəti bölməsinə aid edilməli və məhkəmə icraçıları isə hakimlərə tabe olmalıdır (məsələn Amerika Birləşmiş Ştatlarının məhkəmə marşalları). Azərbaycan Respublikası Prokurorluğu icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən təyin və idarə olunduğu üçün Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının məhkəmə hakimiyyəti bölməsindən çıxarılıb icra hakimiyyəti bölməsinə aid edilməlidir.
7.5. KİV və Məhkəmə hakimiyyəti
Mətbuatla məhkəmə arasında münasibət necə olmalıdır? Məhkəmə hakimiyyəti və ya digər hakimiyyət qolları jurnalistlərin tənqidindən azad olmalıdırmı? “Əsas prinsiplər”ə və İnsan Hüquqları haqqında Ümumi Bəyannaməyə görə hakimlər digər vətəndaşlar kimi bütün hüquqlara malikdirlər. Lakin həmin hüquqlardan istifadə edərkən hakimlər özlərini elə aparmalıdırlar ki, tutduqları vəzifəyə hörməti, məhkəmənin müstəqilliyini və bitərəfliyini qorumalı və saxlamalıdırlar. Tutduqları vəzifəyə görə ictimai diqqət və bununla da tənqid mərkəzində olan dövlət məmurlarının şərəf, ləyaqət və işguzar adlarının qorunması ilə bağlı (diffomasiya işləri) qanunsuz məhkəmə qərarları icra hakimiyyəti orqanları üçün KİV-ə qarşı bir təsir vasitəsinə dönüb və demokratik mətbuatın inkişaf yolunda ciddi bir maneədir. Məhkəmə proseslərinin mətbuatda işıqlandırılmasına olan hakim qadağaları kütləvi xarakter alıb, bu da öz növbəsində əsaslandırıcı prosessual prinsiplərdən birinin - aşkarlıq prinsipinin pozulmasına gətirib çıxarmışdır. Hakimlər çox vaxt jurnalistlərə həyata keçirdikləri məhkəmə prosesləri barədə məlumat verməkdən boyun qaçırırlar, bu da öz növbəsində istər hüquqi mövzular üzrə, istər isə konkret məhkəmə işlərinin mətbuatda işıqlandırılmasında müəyyən yanlışlığa gətirib çıxarır.
Rəy
Demokratik cəmiyyətdə azad mətbuat olmadan müstəqil məhkəmə hakimiyyəti ola bilməz. Azərbaycanda demokratik cəmiyyətin inkişafı üçün müstəqil məhkəmə hakimiyyəti və azad mətbuat birgə əməkdaşlıq etməlidirlər. Bu vacib demokratik institutların qarşılıqlı anlaşma və dəstək şəraitində çalışması üçün KİV-lə bağlı Azərbaycan Respublikası qanunvericiliyində və məhkəmə praktikasında əsaslı dəyişikliklər aparılması üçün zərurət vardır.
8. Strategiya və Fəaliyyət planı üzrə tədbirlər haqqında ictimaiyyətin məlumatlılığının qiymətləndirilməsi
8.1. İnformasiya azadlığının təmin edilməsi
İctimai təşkilatların müşahidələrinə görə təzahürün ölçülməsi üçün vacib vəzifə hesabatlılığın təmin edilməsidir, ictimai və daxili hesabatlılığının hər ikisi də daxil olmaqla hesabatlılığın təmin edilməsi. Gözləntilər də məhz səmərəli monitorinq prosesinin arzu olunmaz fəaliyyətlərin qarşısını almasıdır, və səmərəliliyin, cavabdehliyini və faydalılığın artırılması vasitəsilə yerli hökumət qurumlarının təzahürünün təkmilləşdirilməsidir Şəffaflığın artırılması, vətəndaş cəmiyyəti institutları ilə əməkdaşlıq və maarifləndirmə tədbirləri vasitəsi ilə Milli Strategiyanın icrasına həmçinin ictimai nəzarət həyata keçirilir. İctimai nəzarətin səmərəli həyata keçirilməsi üçün informasiya əldə edilməsi, söz azadlığı və insan hüquqlarının qorunmasını gücləndirəcək siyasi, hüquqi və mədəni mühit təşviq olunacaqdır
- Əldə edilməsi qanunla məhdudlaşdırılan informasiyalar istisna olmaqla dövlət orqanları öz fəaliyyətləri barədə məlumatları ictimaiyyətə çatdırmalıdırlar. Dövlət orqanları şəxslərin, kütləvi informasiya vasitələrinin və vətəndaş cəmiyyəti institutlarının onların fəaliyyətləri barədə informasiya ala bilmələri üçün zəruri tədbirlər görürlər.
- Korrupsiyaya qarşı mübarizə üzrə komissiya tərəfindən Milli Strateqiyanın icra vəziyyətinin yoxlanması məqsədilə monitorinqlərin keçirilməsi QHT və beynəlxalq tərəfdaşlar-( punkt 5)9-
- Qeyri-hökumət təşkilatları (ictimai birliklər və fondlar) haqqında Qanunun 28-ci maddəsində (Maddə28.) Dövlət hakimiyyəti orqanları və Qeyri-Hökumət Təşkilatları arasında əlaqə) Qeyri Hökumət Təşkilatının hüquqlarının bütün dövlət orqanları tərəfindən qorunduğu, Qeyri-hökumət təşkilatları qanunvericilik çərçivəsində öz fəaliyyətini müstəqil olaraq həyata keçirmək hüququna malik olduğu təsbit olunub.
“Şəffaflığın artırılması və korrupsiyaya qarşı mübarizə üzrə Milli Strategiyada (“Milli Strategiya üzrə Tədbirlər 6. Korrupsiyaya qarşı mübarizədə əməkdaşlıq”) vətəndaş cəmiyyəti institutları, kütləvi informasiya vasitələri və özəl sektor Fəaliyyət Planının icrası üzrə tərəfdaş kimi müəyyən ediliblər. Milli Strategiyanın Fəaliyyət Planında 93 istiqamaət üzrə QHT-lər, vətəndaş cəmiyyəti institutları tərəfdaş kimi göstərilib. Məhz qeyd olunanları əsas götürərək layihə reallaşdırılarkən NHMT Strategiya üzrə FP icrasına məsul olan dövlət orqanlarına 37 informasiya sorğusu ilə müraciət etmişdi. 14 sorğuya cavab alınmış 21 sorğuya isə cavab verilməmişdir. İki Dövlət qurumu isə sorğuya mahiyyəti üzrə cavab verməmişdir.(sorğular əlavə olunur)
FP üzrə tədbirlərin yerinə yetirilməsinin analizi
Strategiyanın əsas prinsiplərindən biri olan İnformasiya azadlığının təmin edilməsi prinsip üzrə fəaliyyətlərin monitorinqi keçirilmişdir. Monitorinq qrupu Dövlət qurumlarının rəsmi internet səhifələrinin monitorinqi aparılmışdır. Bu məqsədlə daha çox korrupsiya və onu yaradan səbəblər ilə mübarizə aparmalı olan, ölkə büdcəsinin gəlirlərini yaradan, daha çox xidmət və işləri təklif edən Dövlət orqanları seçilmişdir. (AR Baş Prokurorluğu, Daxili İşlər Nazirliyi, Vergilər Nazirliyi, Maliyyə Nazirliyi, DSMF, Nəqliyyat nazirliyi, Gömrük komitəsi, Təhsil Nazirliyi, Səhiyyə nazirliyi, İqtisadi inkişaf nazirliyi, Ədliyyə nazirliyi, Dövlət xəritə çəkmə və Torpaq komitəsi, Korrupsiyaya qarşı Mübarizə Komissiyası)
Tədbir 10. Məlumat azadlığından istifadənin təkmilləşdirilməsi
Tədbirin adı | Görüləcək işlər və gözlənilən nəticələr | İcrasına məsul qurumlar | İcra müddəti |
---|---|---|---|
Məlumat azadlığından istifadənin təkmilləşdirilməsi. |
Məlumat əldə edilməsi qaydalarının və üsullarının təkmilləşdirilməsi
Məlumat əldə edilməsi üzrə məsul olacaq struktur bölmələrin fəaliyyətinin təkmilləşdirilməsi |
Mərkəzi və yerli icra hakimiyyəti orqanları
Tövsiyə edilir: məhkəmələr, məhkəmə Hüquq şurası, baş prokurorluq |
2007-2009 |
Mövcud vəziyyət: Məlumat azadlığından istifadənin təkmilləşdirilməsi sahəsində dövlət orqanları tərəfindən müəyyən işlər görülmüşdür. Qəbul edilmiş Strategiya və Fəaliyyət Planı mətbuatda dərc edilmiş Dövlət orqanları, əhali və Vətəndaş Cəmiyyəti institutları (QHT, qəzetlər və s.) arasında yayılmışdır. Monitorinqi aparılan hər bir qurumun tərkibində informasiya xidməti bölmələri yaradılmış və ya informasiyaların açıqlanması üçün məsul şəxslər təyin edilmişdir. Saytlarda bu bölmələrin və məsul şəxslərin telefonları, elektron ünvanları yerləşdirilmişdir. Bu tədbir üzrə işlərin görülməsi davam etdirilməli və cavabdeh qurumların fəaliyyətləri təkmilləşdirilməlidir.
Müsbət qənaət: Bu tədbir üzrə gözlənilən nəticənin əldə olunma səviyyəsini qənaətbəxş hesab etmək olar.
Tövsiyə:
1. Strategiya və Fəaliyyət proqramının həyata keçirilməsi ilə bağlı dövlət məmurları və Vətəndaş Cəmiyyəti İnstitutlarının iştirakı ilə diskussiya və forumlar təşkil edilsin.
2. İctimai televiziyada əhalinin maarifləndirməsi üçün korrupsiya və onu yaradan amillərin aradan qaldırılması üçün müstəqil ekspertlərin və dövlət məmurlarının iştirakı ilə debatlar, diskussiyalar təşkil edilsin, analitik proqramlar və sosial roliklər nümayiş etdirilsin.
Tədbir 11. Korrupsiyanın səviyyəsinin öyrənilməsi məqsədi ilə ixtisaslaşdırılmış tədqiqatların və rəy sorğusunun keçirilməsi
Tədbirin adı | Görüləcək işlər və gözlənilən nəticələr | İcrasına məsul qurumlar | İcra müddəti |
---|---|---|---|
Korrupsiyanın səviyyəsinin öyrənilməsi məqsədi ilə ixtisaslaşdırılmış tədqiqatların və rəy sorğusunun keçirilməsi |
korrupsiyanın ümumilikdə və sahələr üzrə səbəbləri, səviyyəsi barədə məlumatların əldə edilməsi
korrupsiyaya qarşı mübarizə üzrə həyata keçirilmiş tədbirlərin səmərəliyinin qiymətləndirilməsi əldə olunan nəticələrə əsaslanaraq korrupsiyaya qarşı tədbirlərin müəyyən edilməsi |
Korrupsiyaya qarşı mübarizə komissiyası | Mütəmadi |
Mövcud vəziyyət: Korrupsiyaya qarşı mübarizə komissiyası tərəfindən ixtisaslaşdırılmış tədqiqat və rəy sorğularının keçirilməsi haqqında internet səhifəsində məlumatlar yerləşdirilməyib ki, bu da bu sorğuların ümumiyyətlə keçirilməməyindən xəbər verir. Bu cür tədqiqat və sorğuların keçirilməsi və onların nəticələri haqqında məlumatlar monitorinqi aparılan digər qurumların internet səhifələrində rast gəlinmədi. Tədqiqat və sorğuların keçirilməməyi ictimaiyyət tərəfindən FP həyata keçirilməsi haqqında fikirlərini öyrənməsi istiqamətində çətinliklər yaradır. Eyni zamanda FP üzrə tədbirlərin həyata keçirilməsi effektivliyini şübhə altına alır. Korrupsiyaya qarşı mübarizə komissiyası və AR Prezidenti yanında QHT-na Dövlət Dəstəyi Şurasının dəstəyi ilə bir neçə belə sorğu keçirilsə də bu kifayət qədər sayıla bilməz. Digər tərəfdən bu sorğular əsasən Korrupsiyaya qarsı mübarizə aparan qeyri-hökumət təşkilatlarının məlumat və əməkdaşlıq Şəbəkəsinə daxil olan təşkilatlar tərəfindən həyata keçirilmişdir.
Mənfi qənaət: Fəaliyyət planı üzrə nəzərdə tutulmuş tədbirə qismən əməl olunub və gözlənilən nəticə əldə olunmayıb.
Tövsiyə
- Fəaliyyət planı üzrə tədbirlərin həyata keçirilməsi təmin edilməlidir.
- Sorğuların keçirilməsinə daha geniş QHT şəbəkəsi cəlb olunmalıdır.
- Əhali arasında geniş maarifləndirmə işinin aparılmasına start verilməli, maarifləndirici materialların yayılması işi gücləndirilməlidir.
Tədbir 12. Dövlət orqanlarının fəaliyyəti barədə illik hesabatların tərtib edilməsi
Tədbirin adı | Görüləcək işlər və gözlənilən nəticələr | İcrasına məsul qurumlar | İcra müddəti |
---|---|---|---|
Dövlət orqanlarının fəaliyyəti barədə illik hesabatların tərtib edilməsi |
- hesabatlarda qulluğa qəbul, qulluqla bağlı digər məsələlər, büdcə, ərizə və şikayətlərə baxılması şəffaflığın artırılması və korrupsiyaya qarşı mübarizə sahəsində həyata keçirilən tədbirlərin göstərilməsi
- hesabatların dərc edilməsi və ictimaiyyətə açıqlanması
- korrupsiyaya qarşı mübarizə üzrə komissiya tərəfindən hesabatların tərtib edilməsi üçün nümunəvi qaydaların hazırlanması |
Nazirlər kabineti, Korrupsiyaya qarşı mübarizə Komissiyası, Mərkəzi və yerli İcra hakimiyyəti orqanları | Hər il yanvarın 30-dək |
Mövcud vəziyyət. Monitorinqi aparılan Dövlət qurumalarının internet səhifələrində Dövlət orqanlarının fəaliyyət planı üzrə həyata keçirilmiş işlər üzrə illik hesabatlarının yerləşdirilməsinə rast gəlinmədi (AR Baş prokurorluğu istisna olunmaqla) Bu tədbirin həyata keçirilməsi üçün qurum daxili tədbirlər planın qəbul edilməsi və tədbirlər planının həyata keçirilməsi üzrə fəaliyyətlər haqqında məlumatlar yoxdur. Hesabatların tərtib edilməsi üçün Korrupsiyaya qarşı mübarizə üzrə komissiya tərəfindən nümunəvi qaydalar hazırlanması haqqında məlumatlara komissiyanın saytında rast gəlinmədi.
Mənfi qənaət: tədbirin yerinə yetirilməsi üzrə öhdəlik həyata keçirilməyib. Buna görə də ictimaiyyətin əksər hissəsi Fəaliyyət Planının yerinə yetirilməsi səviyyəsi haqqında məlumatsızdır.
Tövsiyə.
1. Strategiya və Fəaliyyət planının yerinə yetirilməsi üzərində səmərəli nəzarət təşkil edilməli və hesabatların tərtib edilərək ictimaiyyətə açıqlanması üçün ciddi tədbirlər görülməlidir.
Tədbir 13. Dövlət orqanlarında daxili nəzarət qurumlarının işinin təkmilləşdirilməsi
Tədbirin adı | Görüləcək işlər və gözlənilən nəticələr | İcrasına məsul qurumlar | İcra müddəti |
---|---|---|---|
Dövlət orqanlarında daxili nəzarət qurumlarının işinin təkmilləşdirilməsi |
şəxslərin birbaşa daxili nəzarət orqanlarına müraciət imkanlarının yaradılması
daxili nəzarət orqanları tərəfindən müraciətlərə operativ və qısa müddətdə baxılması
daxili nəzərət qurumları tərəfindən aşkar edilən korrupsiya cinayətlərin barədə hüquq mühafizə orqanlarının məlumatlandırması |
Mərkəzi və yerli icra hakimiyyəti orqanları
Tövsiyə edilir Baş prokurorluq, Məhkəmə hüquq şurası |
Mütəmadi |
Mövcud vəziyyət. Daxili İşlər Nazirliyi, Vergilər nazirliyi, Respublika prokurorluğunda daxili təhqiqat idarələrinin mövcudluğu haqqında məlumatlar var. Vergi işçilərinin hərəkətlərindən Daxili təhlükəsizlik baş idarəsinə müraciət etmək qaydaları var. Lakin digər orqanlarda bu bölmələrə vətəndaşların müraciət etmə qaydaları yerləşdirilməyib. Digər dövlət qurumlarının İnternet səhifələrində daxili nəzarət qurumları haqqında məlumat yoxdur. Baxmayaraq ki bu dövlət orqanlarının tərkibində bu funksiyanı yerinə yetirən bölmələr mövcuddur. Daxili nəzarət qurumları tələfindən həyata keçirilmiş tədbirlər nəticəsində korrupsiya hallarının aradan qaldırılması faktları haqqında ictimaiyyətə vaxtaşırı olaraq məlumat verilməlidir. Bu hüquqi və fiziki şəxslərin bu orqanlara müraciətlər etməsi üçün stimul yarada bilər.
Mənfi qənaət: Daxili nəzarət qurumları haqqında məlumatlar, və bu orqanlara müraciət qaydaları haqqında məlumatlar kifayət qədər deyil.
Tövsiyə. Dövlət orqanlarının daxili nəzarət qurumlarının işi təkmilləşdirilməli Hüquqi və fiziki şəxslərin bu qurumlara müraciət etməsi stimullaşdırılmalı, məxfilik və anonimliyin qorunmasına təminat verən qaydalar işlənib hazırlanmalıdır.
Tədbir 14. Dövlət qurumlarının fəaliyyətini Geniş əks etdirən internet səhifələrinin yaradılması
Tədbirin adı | Görüləcək işlər və gözlənilən nəticələr | İcrasına məsul qurumlar | İcra müddəti |
---|---|---|---|
Dövlət qurumlarının fəaliyyətini Geniş əks etdirən internet səhifələrinin yaradılması |
İnternet səhifələrində məlumatların İnformasiya əldə etmək haqqında internet səhifələrindən əhəliyə xidmət |
Mərkəzi və yerli icra
Baş prokurorluq, Məhkəmə hüquq şurası, Bələdiyyələr |
İyun 2008 |
İnformasiya ələdə etmək haqqında qanununa görə (maddə 29) İnformasiya sahibi cəmiyyətin maraqlarını daha asan və daha operativ şəkildə təmin etmək, çoxsaylı informasiya sorğularını azaltmaq məqsədi ilə malik olduğu, ictimai vəzifələrin yerinə yetirilməsi nəticəsində yaradılmış, yaxud əldə olunmuş aşağıdakı informasiyaları açıqlamalıdır:
29.1.1. ümumiləşdirilmiş statistik məlumatlar, o cümlədən cinayətlərin və inzibati xətaların ümumiləşdirilmiş statistikası;
İnternet səhifələrinin monitorinqi aparılan Dövlət orqanlarının əksəriyyətinin internet səhifəsində ümumi statistik məlumatlar əks etdirilib. Bəzi saytlarda bu məlumatlar illər üzrə müqayisəli şəkildə digərlərində isə xəbərlər bölümündə fəaliyyəti əks etdirən materiallar kimi yerləşdirilib. Bu məlumatlar əsasən nailiyyətləri əks etdirir dövlət orqanlarının fəaliyyətində meydana çıxan problem və çatışmazlıqları qeyd olunmasa da ümumilikdə qanunu bu tələbinin yerinə yetirilməsinin qənaətbəxş hesab etmək olar.
29.1.3. dövlət orqanlarının struktur bölmələri haqqında əsasnamələr;
İnternet səhifələrində dövlət orqanlarının fəaliyyətini tənzimləyən əsasnamələr yerləşdirilir. Lakin bu fikri onların tabeliyində olan struktur bölmələrin hamısına aid etmək olmaz. Bəzi hallarda bu strukturlar haqqında ancaq ümumi məlumatlar yerləşdirilir. Bu ilk baxışdan əhəmiyyətsiz görünə bilər. Lakin monitorinq qrupu hesab edir ki, vətəndaşların dövlət orqanlarının fəaliyyəti ilə bağlı fəaliyyəti yaxından tanış olmaq və ünvansız müraciətlər etməsinin qarşısını almaq üçün bu qurumların əsasnamələri və fəaliyyət istiqamətləri haqqında dolğun məlumat yerləşdirmək olar. Müsbət qənaət; Qanunun bu tələbinin yerinə yetirilməsini qənaətbəxş hesab etmək olar.
29.1.5. dövlət orqanlarının və bələdiyyələrin ştat cədvəlləri, həmin idarələrdə çalışan vəzifəli şəxslərin adları, soyadları, telefon nömrələri, elektron poçt ünvanları, həmçinin onların təhsili və ixtisasları barədə məlumatlar; Dövlət orqanlarında çalışın rəhbər şəxslər haqqında bioqrafik məlumatlar yerləşdirilib. Onların telefon nömrələri, elektron poçt ünvanları əlçatandır. Lakin təəssüf ki, dövlət orqanlarının ştat cədvəlləri haqqında məlumatlar yoxdur ki, bu da dövlət orqanlarında işləyən məmurların aldıqları əmək haqları ilə müqayisədə keçirdikləri həyat tərzi arasında olan fərqləri obyektiv qiymətləndirməyə mane olur.
Mənfi qənaət: Qanunun bu müddəasının qənaətbəxş səviyyədə yerinə yetirilməsini qeyd etmək olmaz.
29.1.6. dövlət orqanlarının və bələdiyyələrin fəaliyyəti barədə hesabatlar. Dövlət orqanlarının fəaliyyətləri haqqında hesabatlar yerləşdirilir. Lakin bu hesabatların dövlət orqanlarının fəaliyyətini tam əhatə etdiyini iddia etmək olmaz. Bu hesabatlar bəzi hallarda gündəlik xəbərlərdən və yaxud ayrı-ayrı bölmələrin fəaliyyətini əhatə edən xəbərlərdən ibarət olur. Fəaliyyətlər haqqında ayrıcı hesabat dərc olunmasa da müəyyən qaydaların tətbiq edilməsi təqdirə layiqdir.
16 Iyun 2008 Məsələn Vergilər Nazirliyində qeydiyyata alınmanın sadələşdirilməsi (Vahid Pəncərə), hesabat və fəaliyyət barədə digər sənədlərin (məsələn Bank hesablarının açılması) elektron şəkildə göndərilməsi və qəbul edilməsi müsbət haldır. Təəssüf ki bu təcrübə digər orqanlar tərəifndən qəbul edilmir. Məsələn DSMF- tərəfindən, və yaxud Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi. Ünvanlı sosial yardımlar və digər müavinətlərin ödənilməsində mövcud olan qüsurlar dəfələrlə müxtəlif səviyyələrdə qeyd olunsada heç bir reaksiya verilmir və bu orqanın (Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyinin) İnternet səhifəsi qeyri-işlək vəziyyətdədir. Bir sıra şəhər və rayon icra hakimiyyətlərinin internet səhifələri yaradılmayıb.
Mənfi qənaət: Qanunun bu müddəasının qənaətbəxş səviyyədə yerinə yetirilməsini qeyd etmək olmaz.
29.1.8. dövlət və bələdiyyə satınalmalarının şərtləri, nəticəsi, eləcə də dövlət və bələdiyyə əmlakının satılması, onun üzərində əmlak hüquqlarının dəyişməsi barədə məlumatlar; Dövlət satınalmaları onların şərtləri haqqında məlumatlar yetərincə deyil. Mənfi qənaət : Qanunun bu müddəasının qənaətbəxş səviyyədə yerinə yetirilməsini qeyd etmək olmaz.
29.1.9. bu Qanunun 9.1-ci maddəsi ilə müəyyənləşdirilən informasiya sahiblərinin aldıqları kreditlər, qrantlar onların şərtləri və istifadəsi haqqında məlumatlar; Dövlət orqanlarının aldıqları Qrantlar, kreditlər haqqında məlumatlar çox azdır. Demək olar ki, bir iki qarant haqqında ümumi məlumat verilmiş, lakin qrant vəsaitlərinin sərf edilməsi haqqında hesabatlar internet səhifəsinə yerləşdirilməmişdir. Mənfi qənaət :Qanunun bu müddəasının qənaətbəxş səviyyədə yerinə yetirilməsini qeyd etmək olmaz.
29.1.11. normativ hüquqi aktlar – qüvvəyə mindiyi gündən; Dövlət orqanlarının fəaliyyətini tənzimləyən qanunvericilik bazası yerləşdirilmişdir. Müsbət qənaət :Öhdəlik yerinə yetirilmişdir.
29.1.13. dövlət büdcəsinin və icmal büdcənin icrası barədə hesabatlar; Dövlət büdcəsindən ayrılan vəsaitlərin smetası əksər hallarda göstərilmir. Mənfi qənaət :Qanunun bu müddəasının qənaətbəxş səviyyədə yerinə yetirilməsini qeyd etmək olmaz.
29.1.15. dövlət orqanlarının və bələdiyyələrin əmr, sərəncam və qərarları – əmr, sərəncam və qərarlar qüvvəyə mindiyi gündən; Dövlət orqanlarının əmrləri göstərilmir. Mənfi qənaət :Öhdəliyə əməl olunmur.
29.1.17. dövlət orqanlarının və bələdiyyələrin vakansiyaları haqqında məlumatlar; Dövlət orqanlarında olan vakansiyalar və vəzifələrin tutulması üçün müsabiqə şərtləri yerləşdirilir. Müsbət qənaət :Öhdəlik yerinə yetirilir.
29.1.18. dövlət orqanlarının və bələdiyyələrin mal və xidmətlərinə dair məlumatlar; Monitorinqi aparılan Dövlət orqanlarının və onların struktur bölmələri tərəfindən təklif edilən mal və xidmətlərin tarifləri, bəzi fəaliyyət növləri ilə məşğul olmaq üçün tələb olunan Lisenziyaların verilmə qaydaları və tariflər yerləşdirilib. Müsbət qənaət :Öhdəlik yerinə yetirilir 29.1.22. dövlət və bələdiyyə orqanları rəhbərlərinin qəbul saatları barədə məlumatlar; Dövlət orqanları rəhbərlərinin Qəbul saatları haqqında məlumatlar var. Eyni zamanda bir sıra saytlarda onlayn müraciət formaları yerləşdirilmişdir. Müsbət qənaət; Öhdəlik yerinə yetirilir.
17
29.1.23. dövlət və bələdiyyə müəssisələrində qüvvədə olan əmək haqqı dərəcələri, əməyin ödənilməsinə dair təlimatlar, habelə əlavə haqların ödənilməsi qaydaları və xüsusi güzəştlər barədə məlumatlar; Qüvvədə olan əmək haqqı dərəcələri, tətbiq olunun güzəştlər haqqında məlumatlar yoxdur. Mənfi qənaət :Öhdəliyə əməl olunmur.
29.1.31. ictimai rəy sorğusunun nəticələri; Dövlət orqanları tərəfindən yaxud onların sifarişi ilə keçirilən rəy sorğuları haqqında məlumatlar yoxdur. Mənfi qənaət :Öhdəliyə əməl olunmur.
29.1.33. dövlət sirri təşkil edən məlumatların siyahısı; Saytlarının monitorinqi aparılan dövlət orqanlarından yalnız Daxili İşlər nazirliyinin saytında dövlət sirri təşkil edən məlumatların siyahısı yerləşdirilmişdir. Mənfi qənaət :Öhdəliyə əməl olunmur
9. Strategiyanın reallaşdırılması işində Vətəndaş cəmiyyəti institutlarının iştirak səviyyəsinin müəyyənləşdirilməsi 9. I. Qanunvericilik əsasları (normativ baza) 9.1.1. Beynəlxalq öhdəliklər 9.1.2. Milli qanunvericilik 9.1.3 Təhlil və qiymətləndirmə 9.1.4. Problemlər və tövsiyələr
9.2. QHT-lərin korrupsiyaya qarşı mübarizədə rolu-Milli təcrübə 9.2.1. Korrupsiyaya qarşı mübarizə sahəsində QHT-lərin fəaliyyət istiqamətlər 9.2.2. Dövlət orqanları ilə əməkdaşlıq 9.2.3. Yeni nümunələrin yaradılması 9.2.4. Beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlıq 9.2.5. Problemlər 9.2.6. Tövsiyələr
Hökumətin özəl sektora və vətəndaş cəmiyyətinə, özəl sektor və vətəndaş cəmiyyətinin isə hökümətin dəstəyinə və xidmətlərinə ehtiyacı vardır. Reallıq ondan ibarətdir ki, korrupsiyanın tanqo rəqsini ifa etmək üçün iki nəfər tələb olunduğu halda, antikorrupsiya simfoniyasının uğurla ifa edilməsi üçün orkestr tələb olunur.
BMT-nin Korrupsiyaya əleyhinə Konvensiyasının 13-cü maddəsi, obrazlı ifadə etsək, məhz bu simfoniyanın yaradılması vəzifəsini qarşıya qoyur. Bu da təsdüfi deyil, çağdaş dövrümüzdə vətəndaş cəmiyyəti institutları, QHT-lər dövlətin, özəl sektorun əsas tərəfdaşı kimi çıxış etməklə cəmiyyətədə sabit və harmonik inkişafın təmin edilməsi, bu inkişafa mane ola biləcək əngələrin aradan qaldırılmasında, çox böyük və əhəmiyyətli missiyaya daşıyırlar. 9.I. Qanunvericilik əsasları (normativ baza) 9.1.1. Beynəlxalq öhdəliklər BMT-nin Korrupsiyaya əleyhinə Konvensiyasının 13-cü - İctimaiyyətin iştirakı maddəsində qeyd olunur ki, “Hər bir İştirakçı Dövlət sektoruna aid olmayan şəxslərin və qrupların, məsələn, vətəndaş cəmiyyətinin, qeyri-hökumət təşkilatlarının, icma bazasında fəaliyyət göstərən təşkilatların korrupsiyanın qarşısının alınmasında və korrupsiyaya qarşı mübarizədə fəal iştirakına yardım etmək üçün, habelə korrupsiyanın mövcudluğu, onun səbəbləri, təhlükəli xarakteri və təhdidləri barədə cəmiyyətin maarifləndirilməsini artırmaq üçün, daxili qanunvericiliyin əsas prinsiplərinə uyğun olaraq
18 və öz imkanları daxilində lazımi tədbirləri görür. Belə iştirak aşağıdakı kimi tədbirlərin köməyi ilə gücləndirilməlidir: a) qərarların qəbul edilməsi prosesində şəffaflığın gücləndirilməsi və bu prosesdə ictimaiyyətin iştirakının təşviq edilməsi; b) ictimaiyyətin məlumatlardan səmərəli istifadə etməsinə imkan yaradılması; c) əhalidə korrupsiyaya qarşı dözümsüzlük ruhunun yaranmasına xidmət edən məlumatlandırma tədbirlərinin, habelə məktəb və universitetlər də daxil olmaqla ictimai tədris proqramlarının təşkil edilməsi; d) korrupsiyaya dair məlumatların axtarılması, əldə edilməsi, dərc etdirilməsi və yayılması azadlığına hörmət edilməsi, təşviq edilməsi və müdafiə edilməsi. Göstərilən azadlığa məhdudiyyətlər müəyyən oluna bilər, ancaq belə məhdudiyyətlər qanunla nəzərdə tutulur və aşağıdakı zərurətlərdən irəli gəlir: i) başqa şəxslərin hüquqlarına və nüfuzuna hörmət edilməsi; ii) milli təhlükəsizliyin və ya ictimai qaydanın, yaxud əhalinin sağlamlığının və ya mənəviyyatının qorunması”. Konvensiyanın bu müddəaları milli qanunvericilikdə əsasən təsbit edilib. İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatının İstanbul Anti-Korrupsiya Fəaliyyət Planın Azərbaycan tərəfindən icrası ilə bağlı verilmiş tövsiyələrdə də vətəndaş cəmiyyəti institutlarının korrupsiyaya qarşı mübarizəyə cəlb edilməsi, onların bu prosesdə iştirakçılığının artırılması ilə bağlı məqamlar da əksini tapıb. İstanbul Antikorrupsiya Fəaliyyət Planın icrası ilə bağlı 1-ci raund monitorinqin nəticələri əsasında hazırlanmış hesabatda 2-saylı tövsiyə məhz məsələyə aiddir. Azərbaycan hökumətinə tövsiyə olunub ki, vətəndaş cəmiyyəti institutlarının və özləl sektorun korrupsiyaya qarşı mübarizə təcrübəsi olan ümumi və ixtisaslaşdırılmış assosiasiyalarda, korrupsiyaya mübarizə üzrə ixtisaslaşmış dövlət qurumlarının işinə cəlb olunması təmin edilsin. Həmçinin 2-ci raund monitorinqin nəticələri əsasında hazırlanmış hesabatda 1.1, 1.2, 1.3. saylı yenilənmiş tövsiyələrdə 2007-ci ildə qəbul olunmuş Şəffaflığın Artırılması və Korrupsiyaya qarşı Mübarizə üzrə Milli Strategiya və onun FP-nın həyata keçirilməsində, Strategiyanın icrasının qiymətləndirilməsində iştirak mexanizmlərinin yaxşılaşdırılması tövsiyə edilib. Avropa Şurasının Korrupsiyaya qarşı Dövlətlər Qrupunun (GRECO) Azərbaycan Respublikası üzrə dəyərləndirmə məruzələrində də bu məsələlər öz əksini tapıb. QREQO qrupu da vətəndaş cəmiyyəti institutlarının hökumətin antikorrupsiya siyasətinin həyata keçirilməsində iştirakına yönəlik təşəbbüsləri yüksək qiymətləndirməklə yanaşı vətəndaş cəmiyyəti institutlarının hökumətin antikorrupsiya tədbirlərinin monitorinqi, qiymətləndirilməsi, qərarların qəbulu prosesində iştirakçılığının artırılması ilə bağlı tövsiyələr verib. 9.1.2. Milli qanunvericilik Azərbaycan Respublikasının 2005-ci il 3 may tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmiş Azərbaycan Respublikasının Korrupsiyaya qarşı mübarizə üzrə Komissiya haqqında Əsasnamədə Komissiyanın əsas hüquqlarından biri kimi -Qeyri-Hökumət Təşkilatları(QHT), kütləvi informasiya vasitələri və özəl sektorun nümayəndələri, müstəqil ekspertlər ilə əməkdaşlıq edir və zərurət olduqda onları müəyyən işlərin görülməsinə cəlb edilməsi göstərilib. Eyni zamanda quruma korrupsiyaya qarşı mübarizə məsələləri ilə əlaqədar proqramların və layihələrin hazırlanması və həyata keçirilməsi üçün Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına(QHT) maliyyə yardımı göstərmək hüququ da verilib. - Korrupsiyaya Qarşı Mübarizə üzrə İ Dövlət Proqramında (2004-2007-ci illər) antikorrupsiya siyasətinin həyata keçirilməsində QHT-lər dövlət orqanlarının tərəfdaşlarından biri kimi bəyan edilmişdilər. Proqramda QHT-lərlə əməkdaşlığın genişləndirilməsi, onların fəaliyyətinin dəstəklənməsi istiqamətində müddəalar da nəzərdə tutulmuşdur. - Şəffaflığın Artırılması və Korrupsiyaya Qarşı Mübarizə üzrə Milli Strategiyada (2007-2011-ci illər) hökumətin antikorrupsiya siyasətinin həyata keçirilməsində vətəndaş cəmiyyəti institutları tərədaş kimi bəyan olunub. Milli Strategiyanın Fəaliyyət Planında 59 istiqamət, 200-dən çox pozitsiya üzrə tədbirlərin həyata keçirilməsi nəzərdə tutulub. 93 pozitsiya üzrə QHT-lər, Vətəndaş Cəmiyyəti İnstitutları tərəfdaş kimi göstərilib. Apardığımız ilkin təhlillər deməyə əsas verir ki, 43 pozitsiya üzrə QHT-lərlə bu və ya digər dərəcədə tərəfdaş kimi əməkdaşlıq edilib. Bunlar;
19 - Qanunvericiliyin təkmilləşdirilməsi, - Dövlət və yerli özünüidarə orqanlarının fəaliyyəti sahəsində , - Maarifləndirmə və əməkdaşlıq sahəsində, - Milli Strategiyanın icrası üzrə nəzarət sisteminin təşkili sahəsində nəzərdə tutulan tədbirlərin həyata keçirilməsində Azərbaycan Respublikasının QHT-lərə dövlət dəstəyi Konsepsiyasında Vətəndaş Cəmiyyəti İnstitutları sosial problemlərin həllində, sosial siyasətin prioritetlərinin müəyyən olunmasında QeyriHökumət Təşkilatlarının və dövlət orqanlarının əsas tərəfdaşlarından biri kimi göstərilib.
9.1.3. Təhlil və qiymətləndirmə
Ümumilikdə, normativ baza vətəndaş cəmiyyəti institutlarının, QHT-lərin korrupsiyaya qarşı
mübarizədə, hökumətin antikorrupsiya siyasətinin həyata keçirilməsində fəal iştirakına kifayət qədər
geniş imkanlar açır. Xüsusən son 3 ildə bu istiqamətdə əhəmiyyətli addımlar atılıb. Ardıcıl və sistemli
səylərdən sonra dövlət orqanları ilə QHT-lər arasında tərəfdaşlıq münasibətləri,
əməkdaşlığın inkişaf etməsi sahəsində müəyyən nəticə və təcrübə əldə olunub. Son illərdə Azərbaycanda korrupsiyaya qarşı mübarizə sahəsində də vətəndaş cəmiyyəti institutları müəyyən rol oynamağa- korrupsiyaya qarşı mübarizədə vətəndaş iştirakçılığının genişləndirilməsi, dövlət orqanlarının fəaliyyətində şəffaflığın, hesabatlılığın artırılması, maarifləndirmə, ictimaiyyətin məlumatlandırılması istiqamətlərində dövlət və özəl sektorun əsas partnyoru kimi çıxış etməyə başlayıblar. Öz növbəsində hökümət tərəfindən də, antikorrupsiya siyasətinin həyata keçirən orqanlar tərəfindən korrupsiyaya qarşı mübarizə sahəsində QHT-lərin fəaliyyətinin dəstəklənməsi istiqamətində müəyyən addımlar atılıb. QHT-lər korrupsiyaya qarşı mübarizə sahəsində dar çərçivə ilə məhdudlaşan, maarifçilik, əhalinin məlumatlandırdılması istiqamətində fəaliyyət göstərən qurumlardan antikorrupsiya siyasətini həyata keçirən ixtisaslaşmış təsisatların, eləcə də müəyyən dərəcədə dövlət orqanlarının tərəfdaşlarından birinə çevriliblər. Vətəndaş cəmiyyəti institutlarının, QHT-lərin korrupsiyaya qarşı mübarizədə, hökumətin antikorrupsiya siyasətinin həyata keçirilməsində iştirakının hüquqi əsaslarını müəyyən edən normativ bazanın yaradılması da bu işdə əsas şərtləndirici amillərdən biri kimi çıxış edib. 9.1.4. Problemlər və tövsiyələr Vətəndaş cəmiyyəti institutlarının, QHT-lərin korrupsiyaya qarşı mübarizədə, hökumətin antikorrupsiya siyasətinin həyata keçirilməsində iştirakının hüquqi əsaslarını müəyyən edən mütərəqqi normativ bazanın yaradılması ilə əlaqədar təşəbbüsləri yüksək qiymətləndirməklə yanaşı qeyd edilməlidir ki, bu istiqamətdə bir sıra problemlər hələ də həll olunmamış qalır. Belə ki,
1. Azərbaycan Respublikasının Korrupsiyaya qarşı mübarizə üzrə Komissiyasının tərkibinə vətəndaş cəmiyyətinin nümayəndəsinin daxil edilməsi ilə bağlı təkliflər və beynəlxalq təşkilatların tövsiyələri hələ də yerinə yetirilməyib. 2. Korrupsiyaya qarşı mübarizə sahəsində qəbul olunan sənədlərdə normativ aktlarda “QHT-lərlə əməkdaşlıq edilə bilər” tipli dispozitiv müddəalar yer alr. Bu da bəzi dövlət qurumlarının QHTlərlə
əməkdaşlıqdan yayınmasına şərait yaradır. Artıq elə mərhələyə çatmışıq ki, bu normalar qanunvericilikdə, normativ aktlarda imperativ şəkildə təsbit olunmalıdır. 3. Parlamentin Komissiyalarının yanında QHT təmsilçilərindən ibarət Ekspert Qruplarının yaradılması praktikası tətbiq olunmalıdır. Bu ümumiyyətlə, QHT-lərlə dövlət orqanlarının əməkdaşlığını yeni səviyyəyə qaldırmaqla korrupsiyaya qarşı mübarizə sahəsində də yeni təşəbbüslərə yol açardı. 4. Nazirliklərin yanında korrupsiyaya qarşı mübarizə sahəsində QHT-lərin təmsilçilərindən, ictimaiyyət nümayəndələrindən ibarət İctimai Nəzarət Şuralarının yaradılması praktikası genişləndirilməlidir. 5. İctimai əhəmiyyət kəsb edən mühüm qərarların qəbulu prosesində, korrupsiyaya qarşı mübarizə sahəsi də daxil olmaqla, QHT-lərin iştirakını genişləndirən yeni mexanizmlərin yaradılması üçün tədbirlər görülməlidir. Qanunvericiliyə müvafiq dəyişikliklərin edilməsi üçün hökumət QHT-lərlə birlikdə müzakirələr aparmalı və birgə təkliflər hazırlanmasına təşəbbüslər edilməlidir.
20 9.2. QHT-lərin korrupsiyaya qarşı mübarizədə rolu-Milli təcrübə Müstəqillik illərində ölkəmizdə müxtəlif sahələrdə fəaliyyət göstərən, cəmiyyətin bütün sektorlarına nüfuz edən vətəndaş cəmiyyəti institutları “ücüncü sektor” formalaşıb. Vətəndaş cəmiyyəti institutları totalitar sistemdən demokratik cəmiyyətə keçidin, cəmiyyətin demokratik transformasiyası, hüqüqi dövlət quruculuğu prosesinin vacib institutlarından birinə çevriliblər. QHT-lərin və bütövlükdə “üçüncü sektor”un güclənməsi, onların dövlət orqanları ilə münasibətlərinə də təsirsiz ötüşməyib. Ardıcıl və sistemli səylərdən sonra dövlət orqanları ilə QHT-lər arasında tərəfdaşlıq münasibətləri, əməkdaşlığın inkişaf etməsi sahəsində müəyyən nəticə və təcrübə əldə olunub. Ötən il QHT-lərə Dövlət Dəstəyi Konsepsiyası qəbul olunub, Azərbaycan Respublikası Prezidenti tərəfindən QHT-lərə Dövlət Dəsətyi Şurasının yaradılması barədə fərman imzalanıb. 2008-ci ildə dövlət büdcəsində QHTlərə qrant verilməsi üçün 1.,5 milyon manta, 2009-cu ildə 2 milyon, 2010-cu ildə
2 milyon manat ayrılıb 2011-ci ildə isə 2 milyon 766 min 324 manat vəsait yarılması nəzərdə tutulub. Son iki ildə isə Şura korrupsiya qarşı mübarizə sahəsi ilə bağlı layihələrin maliyyələşdirilməsinə 200 min manata yaxın vəsait ayırmışdır. Son illərdə Azərbaycanda korrupsiyaya qarşı mübarizə sahəsində də vətəndaş cəmiyyəti institutları mühüm rol oynamağa, korrupsiyaya qarşı mübarizədə vətəndaş iştirakçılığının genişləndirilməsi, dövlət orqanlarının fəaliyyətində şəffaflığın, hesabatlılığın artırılması, maarifləndirmə, ictimaiyyətin məlumatlandırılması istiqamətlərində dövlət və özəl sektorun əsas partnyoru kimi çıxış edərək əhəmiyyətli töhfələr veriblər. Öz növbəsində hökumət, antikorrupsiya siyasətinin həyata keçirən orqanlar tərəfindən korrupsiyaya qarşı mübarizə sahəsində QHT-lərin fəaliyyətinin dəstəklənməsi istiqamətində müəyyən addımlar atıb. QHT-lər korrupsiyaya qarşı mübarizə sahəsində dar çərçivə ilə məhdudlaşan, maarifçilik, əhalinin məlumatlandırdılması istiqamətində fəaliyyət göstərən qurumlardan antikorrupsiya siyasətini həyata keçirən ixtisaslaşmış təsisatların, eləcə də dövlət orqanlarının əsas tərəfdaşlarından birinə çevriliblər. Bu prosesin əsası ötən il icrası başa çatmış Korrupsiyaya Qarşı Mübarizə üzrə İ Dövlət Proqramının (2004-2007-ci illər) qəbulu ilə qoyulub. Proqramda antikorrupsiya siyasətinin həyata keçirilməsində QHT-lər dövlət orqanlarının tərəfdaşlarından kimi bəyan edilmişdilər. Proqramda QHT-lərlə əməkdaşlığın genişləndirilməsi, onların fəaliyyətinin dəstəklənməsi istiqamətində müddəalar da nəzərdə tutulmuşdu. QHT-lər də öz növbələrində, resursların imkan verdiyi səviyyədə Proqramda nəzərdə tutulan tədbirlərin həyata keçirilməsində fəal iştirak etməyə çalışıblar. Qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycan mədən sənayesində şəffaflıq təşəbbüsünə ilk qoşulan ölkələrdəndir və bu da QHT-lərə şəfaflığın, hesabatlılığın artırılması proseslərinə geniş cəlb edilməsinə imkan yaradan amil kimi nəzərdən keçirilməlidir. Təəsüflər olsun ki, bu imkandan QHT-lər kifayət qədər istifadə edə bilmirlər. 2006-ci ildə Korrupsiyaya Qarşı Mübarizə üzrə QHT-lərin Məlumat və Əməkdaşlıq Şəbəkəsi yaradıldı . Hazırda şəbəkə özündə 20 Qeyri Hökumət əşkilatını (“Konstitusiya” Araşdırmalar Fondu; Şəffaflıq Azərbaycan; Gənc Hüquqşünaslar Birliyi; Korrupsiyaya Qarşı Mübarizə Fondu; Avrasiya Hüquqşünaslar Assosiasiyası; Sahibkarlar Təşkilatları Milli Konfederasiyası; Tacirlər və İstehsalçılar Birliyi; Sahibkarlığın və Bazar İqtisadiyyatının İnkişafına Yardım Fondu; Effektiv Təşəbbüslər Mərkəzi; Vətəndaşların Əmək Hüquqlarını Müdafiə Liqası; Avropanın Gənc Azərbaycanlı Dostları Assosiasiyası; “Hüquq və İnkişaf” İctimai Birliyi; Müasir Təhsil və Tədrisə Yardım Mərkəzi; “Demokratiyanı Öyrənmə” İctimai Birliyi; “Praksis” Sosial İnkişafa Dəstək İctimai Birliyi; Neftçilərin Hüquqlarını Müdafiə Təşkilatı; “Media və Mülki Cəmiyyət” İctimai Birliyi; “Cəmiyyət və Vətəndaş Münasibətlərinin İnkişafı” İctimai Birliyi; “Sivilizasiya” Monitorinq və Araşdırmalar Mərkəzi; “Hüquqi Yardım” İctimai Birliyi) birləşdirir Korrupsiyaya Qarşı Mübarizə üzrə Komissiya da Şəbəkənin təsisçilərindəndir və bu model korrupsiyaya qarşı mübarizə sahəsində QHT-lərlə əməkdaşlığın nümunəsini yaratmağa imkan verib. Şəbəkənin yaranması korrupsiyaya qarşı mübarizə sahəsində dövlət orqanları ilə QHT-lərin əməkdaşlığının inkişaf etdirilməsinə, onların fəliyyətlərinin əlaqələndirilməsinə güclü impuls verərək, səyləri birləşdirmək imkanı yaradıb. Şəbəkənin başlıca məqsədi: - cəmiyyətin korrupsiyaya qarşı mübarizəyə səfərbər olunmasında iştirak etmək; - korrupsiyaya qarşı mübarizə sahəsində QHT-lərin və dövlət strukturların səylərinin əlaqələndirilməsi, onlar arasında daha sıx əməkdaşlığa nail olmaq;
21 - korrupsiyaya qarşı mübarizə aparan QHT-lər arasında əməkdaşlığı inkişaf etdirmək, informasiya mübadiləsini təşkil etmək, korrupsiyaya qarşı mübarizənin vəziyyətini təhlil etmək, bu sahədə həyata keçirilmiş tədbirlərin səmərəsini artırmaq və korrupsiyaya qarşı mübarizə sahəsində maarifləndirmə və əməkdaşlıq tədbirlərini birgə həyata keçirmək; - korrupsiyaya qarşı mübarizənin səmərəliliyiyni artırmaq məqsədi ilə konsepsiyaların, proqram və təkliflərin hazırlanmasıdır Şəbəkə Komissiyanın dəstəyi ilə Azərbaycan təcrübəsində ilk dəfə hələ parlamentin müzakirəsinə təqdim olunmamışdan əvvəl “Vəzifəli şəxslərin fəaliyyətində maraqlar toqquşması haqqında” qanun layihəsinin ictimai dinləmələrini keçirdi. Bununla yanaşı Şəbəkə “Vəzifəli şəxslərin etik davranış qaydaları haqqında”, “Təhsil haqqında” qanun layihələrinin ictimai dinləmələrini təşkil etdi. Şəbəkə Korrupsiyaya Qarşı Mübarizə üzrə İ Dövlət Proqramının yekunları ilə bağlı (2004-2007-ci illər) hesabat hazırladı və cəmiyyətə təqdim etdi. Şəbəkə Şəffaflığın Artırılması və Korrupsiyaya Qarşı Mübarizə üzrə Milli Strategiyanın (2007-2011) Strategiyanın hazırlanmasının bütün mərhələlərində bilavasitə iştirak etdi. Bu əməkdaşlığın nəticəsi kimi Şəffaflığın Artırılması və Korrupsiyaya Qarşı Mübarizə üzrə Milli Strategiyada hökumətin antikorrupsiya siyasətinin həyata keçirilməsində vətəndaş cəmiyyəti institutları tərədaş kimi bəyan olunub. Milli Strategiyanın Fəaliyyət Planında 59 istiqamət, 200-dən çox pozitsiya üzrə tədbirlərin həyata keçirilməsi nəzərdə tutulub. 93 pozitsiya üzrə QHT-lər, vətəndaş cəmiyyəti institutları tərəfdaş kimi göstərilib. 9.2.1.Korrupsiyaya qarşı mübarizə sahəsində QHT-lərin fəaliyyət istiqamətləri
QHT-lər tərəfindən həyata keçirilmiş layihələri təhlil edərək və ümumiləşdirmə apararaq hazırda korrupsiyaya qarşı mübarizə sahəsində QHT-lərin daha çox aşağıdakı istiqamətlər üzrə fəaliyyət göstərdiyini söyləmək olar: 1. Antikorrupsiya mədəniyyətinin formalaşdırılması; 2. Maarifləndirmə; 3. Antikorrupsiya qanunvericiliyinin hazırlanması, normativ-hüquqi aktların və normativ aktların antikorrupsiya ekspertizası, 4. Antikorrupsiya tədrisi, antikorrupsiya vəsaitlərinin hazırlanması; 5. Dövlət orqanlarında şəffaflığın, hesabatlılığın, informasiya əldə etmək haqqında qanunvericiliyin tətbiqinin dəyərləndirilməsi; 6. Milli Strategiyanın həyata keçirilməsində iştirak və onun monitorinqi. 7. Korrupsiya faktı ilə üzləşmiş vətəndaşlara hüquqi yardımın göstərilməsi Apardığmış təhlillər və dəyərləndirmələr yuxarıda qeyd edilmiş istiqamətlər üzrə QHT-lərin fəaliyyəti ilə bağlı ilkin qiymətləndirmələr aparmağa imkan verir: 1. Antikorrupsiya mədəniyyətinin formalaşdırılması; 2. Maarifləndirmə Bu istiqamətlər üzrə QHT-lərin fəaliyyətini qismən qənaətbəxş hesab etmək olar. QHT-lərin reallaşdırdığı layihələrin əksəriyyəti əsasən bu istiqamətləri əhatə edib. - Korrupsiyaya Qarşı Mübarizə üzrə Komissiya 2007-ci ildə QHT-lərin maarifləndirmə istiqamətində həyata kecirdikləri bəzi tədbirləri dəstəkləmişdir. Qrant proqramında 4 prioritet sahədən biri kimi “Regionlarda şəffaflığın artırılması və korrupsiyaya qarşı mübarizə üzrə Milli Strategiya ilə bağlı maarifləndirmə və məlumatlandırmanın təşkili ”- istiqaməti müəyyənləşdirilib və bununla bağlı layihələrə dəstək verilib. - Korrupsiyaya Qarşı Mübarizə üzrə QHT-lərin Məlumat və Əməkdaşlıq Şəbəkəsi ACİ-YF-nin “Korrupsiyaya Qarşı Mübarizə üzrə QHT-lərin Məlumat və Əməkdaşlıq Şəbəkəsinə institusional və proqram dəstəyi” layihəsi çərçivəsində ali məktəblərdə “Gənclər korrupsiyaya “Yox” deyir” devizi altında tədbirlər keçirilib. - 2008-ci ildə ACİ-YF-nin dəstəyi ilə «Sivilzasiya» Monitorinq və Araşdırmalar İctimai Birliyi: «KİV korrupsiyaya qarşı» layihəsini həyata keçirib. Layihə çərçivəsində 6 ay ərzində “Azadlıq” qəzetində “Antikorrupsiya bülleteni” adlı əlavə nəşr edilib.
22 -2007-ci ildə “Cəmiyyətin və Vətəndaş Münasibətlərinin İnkişafı” İctimai Birliyi “Ölkədə şəffaflığın bərqərar olunması prosesinə məcburi köçkünlərin cəlb edilməsi”, 2010-cu ildə “Cəmiyyət təhsil sistemində korrupsiya əleyhinədir” layihələrini layihəsini reallaşdırıb - “Demokratiyanı Öyrənmə” İctimai Birliyi “Səmərəli bələdiyyə idarəetməsi və büdcə prosesinin yaxşılaşdırılması” layihəsini, - Neftçilərin Hüquqlarının Müdafiə Təşkilatı 2007-2008-ci ildə Finlandiya səfirliyinin maliyyə dəstəyi ilə «Mətbuat vasitəsilə korrupsiya ilə mübarizə» layihəsini reallaşdırmışdır. -“Praksis”Sosial İnkişafa Dəstək İctimai Birliyi 2007-2009-cu illərdə “Vətəndaşlar tərəfindən dövlət orqanlarına ərizə və müraciət edilməsi işinin təkmilləşdirilməsinə dəstək” layihəsini həyata keçirib. -“ Şəffaflıq Azərbaycan” Təşkilatı tərəfindən həyata keçirilən layihə çərçivəsində “Korrupsiyaya qarşı mübarizə haqqında” Qanunun komentariyası hazırlanıb. Ümumiləşdirmə apararaq belə qeyd etmək olar, göstərilən iki istiqamət üzrə QHT-lər kifayət qədər fəallıq göstəriblər və bu istiqamətlər onların fəaliyyətində prioritet sahə olub 3. Antikorrupsiya qanunvericiliyinin hazırlanması, normativ-hüquqi aktların və normativ aktların antikorrupsiya ekspertizası Antikorrupsiya qanunvericiliyinin hazırlanması, normativ-hüquqi aktların və normativ aktların antikorrupsiya ekspertizası-istiqaməti üzrə QHT-lər fəallıq göstərməyə çalışsalar da bu sahədə fəaliyyət qənaətbəxş deyildir. Belə ki, QHT-lər tərəfindən bu istiqamətə kifayət qədər diqqət yetirilməmişdir. Yaxud müəyyən resurslar əldə edə bilməmişdir. Bununla belə bir neçə müsbət nümunəni qeyd etmək olar: - Korrupsiyaya Qarşı Mübarizə üzrə QHT-lərin Məlumat və Əməkdaşlıq Şəbəkəsi tərəfindən “Vəzifəli şəxslərin fəaliyyətində maraqlar toqquşması haqqında”, “Vəzifəli şəxslərin etik davranış qaydaları haqqında”, “Təhsil haqqında” qanun layihələrinin ictimai dinləmələrini təşkil edilib. - Hazırda “Konstitusiya” Araşdırmalar Fondu tərəfindən ““Qanunvericiliyin antikorrupsion ekspertizası haqqında” qanun layihəsinin hazırlanması” layihəsi həyata keçirilir. Fondun prezidenti Əliməmməd Nuriyev tərəfindən Mədən Sənayesində Şəffaflığın Artırılması Koalisiyasının vahid layihəsi çərçivəsində “Neft Fondu haqqında” qanun layihəsi hazırlanıb. 4. Antikorrupsiya tədrisi, antikorrupsiya vəsaitlərinin hazırlanması; Bu istiqamət üzrə QHT-lərin diqqətçəkən təşəbbüsləri olub. Amma bu sahədə fəaliyyət arzu olunan səviyyədə deyil. Bununla bağlı QHT-lərin bir sıra təşəbbüslərini göstərmək olar: - Korrupsiyaya Qarşı Mübarizə üzrə QHT-lərin Məlumat və Əməkdaşlıq Şəbəkəsi Daxili İşlər Nazirliyi ilə birlikdə Polis Akademiyasında, Gəncədə, Şamaxı və Biləsuvarda cinayət axtarış şöbələrini əməkdaşları üçün “Korrupsiyaya qarşı mübarizədə ictimaiyyətin rolu ” mövzusunda seminarlar keçirib. - “Şəffaflıq Azərbaycan” təşkilatı Baş Prokurorluq, Daxili İşlər Nazirliyi, Vergilər Nazirliyi, Rabitə və İnformasiya Texnologiyaları Nazirliyi, Müdafiə Nazirliyi, Auditorlar Palatası, Dövlət Sosial Müdafiə Fondu, Daşınmaz Əmlak Məsələləri üzrə Dövlət Komitəsi ilə birlikdə bu qurumların əməkdaşları üçün treninqlər keçirilib. “Şəffaflıq Azərbaycan” Təşkilatı tərəfindən həyata keçirilən layihə çərçivəsində “Korrupsiyaya qarşı mübarizə haqqında” Qanunun kommentariyası hazırlanıb. - Azərbaycan Hüquqşünasları Konfederasiyası tərəfindən “Daxili işlər orqanları əməkdaşlarının etik davranış Kodeksinin təbliği yolu ilə polis və vətəndaş münasibətlərində qarşılıqlı etimadın formalaşdırılması layihəsi”, - Müasir Təhsil və Tədrisə Yardım Mərkəzi “Məktəblərin maliyyə formulasi: ehtiyaclara görə maliyyələşmə, ədalətlilik, şəffafliq və cavabdehlik” mövzusunda yay məktəbi” (AR Təhsil Nazirliyi və UNESCO İİEP iştirakı ilə) layihəsini həyata keçirib. - Şəffaflıq Azərbaycan təşkilatı tərəfindən “Korrupsiya nədir?” QHT-lər üçün vəsait iki hissdə, “Biznes və QHT-lərin Əməkdaşlığı-Biznesin korporativ məsuliyyəti korrupsiya əleyhinə siyasət” vəsaiti hazırlanıb, "Milli Antikorrupsiya Həftələri” adlı layihə həyata keçirlib. 5. Dövlət orqanlarında şəffaflığın, hesabatlılığın, informasiya əldə etmək haqqında qanunvericiliyin tətbiqinin dəyərləndirilməsi; -“ Hüquq və inkişaf İctimai Birliyi” ABŞ Demokratiyaya Dəstək Milli Fondunun (NED) dəstəyi ilə "Parlamentin fəaliyyətinə vətəndaş nəzarəti" layihəsi çərçivəsində "Parlamentin fəaliyyətində şəffaflıq" adlı hesabat hazırlayıb,
23 -“ Vətəndaşların Əmək Hüquqlarını Müdafiə Liqası”, “Azərbaycan Hüquqşünaslar Konfederasiyası”, “Avrasiya Hüquqşünaslar Assosiasiyası ”, “Azərbaycan Gənc Hüquqşünaslar Birliyindən” ibarət QHT Koalisiyasının, Korrupsiyaya qarşı mübarizə üzrə QHT-lərin Məlumat və Əməkdaşlıq Şəbəkəsinin partnyorluğu ilə ABŞ Beynəlxalq İnkişaf Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə hazırladıqları “Dövlət orqanlarının qaynar xətt xidmətlərin monitorinqinə dair hesabat” hazırlanıb. - Multimedia İnformasiya Sistemləri və Texnologiyaları Mərkəzinin 01 02.2009 – 01 .10. 2009-cu il dövrünü əhatə edən “Dövlət orqanlarının və bələdiyyələrin rəsmi internet saytlarının Monitorinqi” üzrə hesabat hazırlayıb. Yalnız bir neçə layihəni qeyd etməklə kifayətlənərək vurğulamaq olar ki, ümumiyyətlə bu sahədə müəyyən layihələr həyata keçirilib və dövlət orqanlarında şəffaflığın, hesabatlılığın, informasiya əldə etmək haqqında qanunvericiliyin tətbiqinin dəyərləndirilməsi ilə bağlı problemlər, nöqsanlar öyrənilib, onların həlli üçün səmərli təkliflər hazırlanıb. 6. Milli Strategiyanın həyata keçirilməsində iştirak və onun monitorinqi - “Konstitusiya” Araşdırmalar Fondu “Ölkədə korrupsiyanın vəziyyətinə dair rəy sorğusu və illik hesabat hazırlanması” layihəsi həyata keçirilib. Layihə çərçivəsində ümumiyyətlə korrupsiyanın səviyyəsinin dəyərləndirilməsi məqsədilə əhali arasında ictimai rəy sorğusu keçirilib və antikorrupsiya siyasəti çərçivəsində görülmüş işlər dəyərləndirilib və hesabat hazırlanıb. “Neftçilərin Hüquqlarının Müdafiəsi Təşkilatı” Marşal Fondunun maliyyə dəsəyi ilə 2009-2010-cü ildə “Şəffaflığın artırılması və korrupsiyaya qarşı mübarizə üzrə Milli Strategiya həyata keçirilməsi üçün qəbul olunmuş FP-nın icra vəziyyətinin monitorinqini aparır. - “Konstitusiya” Araşdırmalar Fondu tərəfindən “Əhaliyə pullu xidmət göstərən dövlət orqanlarının fəaliyyətinin” monitorinqi layihəsi həyata keçirilib. - “Müasir Təhsil və Tədrisə Yardım Mərkəzi” Təhsil Siyasəti Forumu layihəsi çərçivəsində “Ali təhsilin keyfiyyəti və korrupsiya” mövzusunda tədqiqat aparıb. - “Gənc Hüquqşünaslar Birliyi” “Anti-korripsion monitorinq” layihəsini həyata keçirib. 7. Korrupsiya faktı ilə üzləşmiş vətəndaşlara hüquqi yardımın göstərilməsi – istiqaməti üzrə QHT-lərin fəaliyyəti qənaətbəxş səviyyədə deyil. Bu istiqamət üzrə çox az sayda layihələr həyata keçirilib. . Donorların bu istiqamət üzrə layihələrin dəstəklənməsinə maraq göstərməməkləri də bu məsələdə öz neqativ rolunu oynayıb. Diqqətçəkən layihələrdən “Şəffaflıq Azərbaycan” “ALAC” layihəsini, Korrupsiyaya qarşı Mübarizə Fondu «Korrupsiyaya qarşı mübarizə ilə bağlı maarifləndirmə və virtual məsləhət mərkəzi», “Korrupsiyaya qarşı Virtual Vəkillik”, “Korrupsiyaya qarşı mübarizə ilə bağlı maarifləndirmə və virtual məsləhət mərkəzi” layihələrini göstərmək olar 9.2.2. Dövlət orqanları ilə əməkdaşlıq
Qeyri-hökumət təşkilatları (ictimai birliklər və fondlar) haqqında Qanunun 28-ci maddəsində (Maddə 28. Dövlət hakimiyyəti orqanları və qeyri-hökumət təşkilatları arasında əlaqə) qeyri-hökumət təşkilatının hüquqlarının bütün dövlət orqanları tərəfindən qorunduğu, Qeyri-hökumət təşkilatları qanunvericilik çərçivəsində öz fəaliyyətini müstəqil olaraq həyata keçirmək hüququna malik olduğu təsbit olunub. Həmçinin, bu maddədə qeyd edilir ki, “dövlət hakimiyyət orqanları qeyri-hökumət təşkilatlarına maliyyə və başqa formalarda yardım edə bilərlər”. Yuxarıda da qeyd etdiyimiz kimi normativ baza dövlət orqanları ilə QHT-ərin əməkdaşlığının genişlənməsi, inkişaf etməsi üçün böyük imkanlar nəzərdə tutur. Şəffaflığın Artırılması və Korrupsiyaya Qarşı Mübarizə üzrə Milli Strategiyanın qəbulu korrupsiyaya qarşı mübarizə sahəsində QHT-lərlə dövlət orqanları arasında əməkdaşlığın yeni mərhələsinin əsasını qoymuş oldu. Strategiyada (“Milli Strategiya üzrə Tədbirlər 6. Korrupsiyaya qarşı mübarizədə əməkdaşlıq”) vətəndaş cəmiyyəti institutları, kütləvi informasiya vasitələri və özəl sektor Fəaliyyət Planının icrası üzrə tərəfdaş kimi müəyyən ediliblər. Artıq qeyd etdiyimiz kimi, Milli Strategiyanın Fəaliyyət Planında 59 istiqamət, 200-dən çox pozitsiya üzrə tədbirlərin həyata keçirilməsi nəzərdə tutulub. 93 pozitsiya üzrə QHT-lər, vətəndaş cəmiyyəti institutları tərəfdaş kimi göstərilib. Ümumiyyətlə, apardığımız təhlillər göstərir ki, korrupsiyaya qarşı mübarizə sahəsində dövlət orqanları ilə QHT-lər arasında tərəfdaşlıq əlaqələri daha çox aşağıdakı istiqamətlərdə müşahidə olunur: 1. Maarifləndirmə 2. İnstitusional yardım
24 3. Monitorinqlərin keçirilməsi 4. Layihələrin həyata keçirilməsində təşkilatı dəstək 5. Antikorrupsiya tədrisi, antikorrupsiya vəsaitlərinin hazırlanması; 6. Korrupsiyaya qarşı mübarizə sahəsində tədbirlərin, xüsusən regionlarda ictimai müzakirələrin təşkilinə yardım göstərilməsi 7. Korrupsiyaya Qarşı Mübarizə üzrə Milli Strategiyanın Fəlaiyyət Planında nəzərdə tutulmuş tədbirlərin həyata keçirilməsində əməkdaşlıq 8. Antikorrupsiya qanunvericiliyinin hazırlanması sahəsində əməkdaşlıq 9. Beynəlxalq təşkilatların proqramları çərçivəsində əməkdaşlıq
Bu istiqamətlər üzrə əməkdaşlığın praktik nəticələri kimi bir sıra birgə təşəbbüsləri qeyd etmək olar: 2007-ci ildə Komissiya QHT-lərin maarifləndirmə istiqamətində həyata kecirdikləri tədbirləri dəstəkləmişdir. Həmin ildə “Korrupsiyaya qarşı mübarizə sahəsində maarifləndirmə və dövlət qurumları ilə vətəndaş cəmiyyəti arasında əməkdaşlığın təşviq edilməsi” üzrə QHT-lər üçün qrant proqramı elan etmişdir. Qrant proqramı 4 sahəni prioritet kimi müəyyənləşdirmişdir: - “Regionlarda şəffaflığın artırılması və korrupsiyaya qarşı mübarizə üzrə Milli Strategiya ilə bağlı maarifləndirmə və məlumatlandırmanın təşkili”, - “Dövlət qulluğunda etik davraniş qaydalarının təkmilləşdirilməsinə dəstək”, - “Vətəndaşlar tərəfindən dövlət orqanlarına ərizə və müraciət edilməsi işinin təkmilləşdirilməsinə dəstək” - “Məlumat əldə etmək azadlığından istifadənin təkmilləşdirilməsi” istiqamətlərini əhatə etmişdir. Qrant proqramı çərçivəsində həyata keçirilən layihələr çərçivəsində 20-dən artıq regionda Milli Strategiya üzrə tədbirlər keçirilmişdir. - Komissiyanın dəstəyi ilə Şəbəkə 2009-cu ildə ölkədə korrupsiyanın səviyyəsinin öyrənilməsi məqsədilə “Azərbaycanda korrupsiya: sosiloji monitorinq”layihəsini həyata keçirib. Layhiə çərçivəsində bütün ölkə üzrə 1200 respondent arasında sorğu keçirilib. - Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında QHT-lərə Dövlət Dəstəyi Şurasının dəstəyi ilə 2010-cu ildə “Ölkədə korrupsiyanın vəziyyətinə dair rəy sorğusu və illik hesabat hazırlanması” layihəsi həyata keçirilib - Komissiya Korrupsiyaya Qarşı Mübarizə üzrə QHT-lərin Məlumat və Əməkdaşlıq Şəbəkəsinin institusional planda inkişafı üçün iki dəfə institusional yardım göstərmişdir. - Şəbəkənin üzvü “Şəffaflıq Azərbaycan” təşkilatı Baş Prokurorluq, Daxili İşlər Nazirliyi, Vergilər Nazirliyi, Rabitə və İnformasiya Texnologiyaları Nazirliyi, Müdafiə Nazirliyi, Auditorlar Palatası, Dövlət Sosial Müdafiə Fondu, Daşınmaz Əmlak Məsələləri üzrə Dövlət Komitəsi ilə birlikdə bu qurumlarının əməkdaşları üçün treninqlər keçirilib. Təşkilat həmçinin, Ədliyyə Nazirliyi, Baş Prokurorluq, Təhsil Nazirliyinə işə qəbulla bağlı imtahanların monitorinqini aparıb. Korrupsiyaya qarşı mübarizə sahəsində QHT-lərin rolunu və iştirakını genişləndirən mexanizmlərdən biri kimi dövlət orqanları ilə onlar arasında əməkdaşlılığın institusional səviyyəyə keçməsini qeyd etmək olar. Misal kimi, Təhsil Nazirliyi yanında yaradılmış Korrupsiyaya Qarşı İşçı Qrupun Fəaliyyətini göstərmək olar. Bu Qrup vasitəsilə Nazirlik QHT-lərlə birlikdə müxtəlif səpkili antikorrupsiya tədbirləri həyata keçirir 9.2.3.Yeni nümunələrin yaradılması QHT-lərin Antikorrupsiya Şəbəkəsinin üzvü, “Şəffaflıq Azərbaycan” təşkilatının həyata keçirdiyi “ALAC” layihəsi buna misal ola bilər. 2005 ci il aprel ayının 1-dən etibarən “Transparency İnternational” Təşkilatının Azərbaycan bölməsi MDB ölkələri arasında ilk olaraq yeni – ALAC (İctimai Maraqların Müdafiəsi və Hüquq Məsləhət Mərkəzi) layihəsini həyata keçirir. Layihə ilk əvvəl Bakı və Gəncə olmaqla 2 mərkəz vasitəsi ilə fəaliyyət göstərirdisə, bu gün artıq 5 mərkəz (Quba,
25 Lənkəran, Şəki) fəaliyyət gösərir . ALAC layihəsinin missiyası vətəndaşlara – korrupsiya şahidləri və korrupsiyanın qurbanlarına çevrilən hər bir kəsə pulsuz hüquqi yardım göstərmək və məsləhət verməkdir 9.2.4. Beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlıq Son illər Azərbaycanda fəaliyyət göstərən beynəlxalq təşkilatlar, donorlar, xarici ölkələrin səfirliklərinin korrupsiyaya qarşı mübarizə təşəbbüslərinin dəstəklənməsi üzrə fəaliyyətləri qənaətbəxş səviyyədən çox uzaqdır. Belə ki, beynəlxalq donorların əksəriyyəti qrant proqramlarında korrupsiyaya qarşı mübarizə ilə bağlı məsələlər çox az yer alır. Təhlillərimiz göstərir ki, bu proqramlarda korrupsiyaya qarşı mübarizə ilə bağlı ənənəvi olaraq bir neçə istiqamət daha çox (maarifçilik və məlumatlandırma xarakterli) üzrə layihə təkliflərinin qəbuluna üstünlük verilir. Beynəlxalq donorların bu yanaşması yerli QHT-lərin korrupsiyaya mübarizə sahəsində səmərəli nəticələr əldə etməyə imkan verəcək uzunmüddətli və miqyaslı, daha çox günün tələblərinə üstünlük verəcək proqramalrın həyaya keçirilməsi imkanlarını məhdudlaşdırılır. Təəssüf ki, korrupsiyaya qarşı mübarizə üzrə ixtisaslaşmış QHT-lərin birlikləri, koalisiyaları da beynəlxalq donorlar tərəfindən kifayət qədər dəstəklənmir. Ümumiyyətlə korrupsiyaya qarşı mübarizə təşəbbüslərinin dəstəklənməsi beynəlxaq donorların əksəriyyəti tərəfindən prioritet istiqamət kimi qəbul edilmir, bu sahəyə diqqət yetirilmir Beynəlxalq donorların bu yanaşması reallığa adekvat davranış deyil və korrupsiyaya qarşı mübarizə ilə bağlı təşəbbüslərin kifayət qədər dəstəklənməsi bu gün üçün ümumilikdə demokratik islahatlara böyük dəstək vermək demək olardı. Çünki, hazırda ölkədə mütərəqqi islahatların, təşəbbüslərin daha səmərəli nəticələr verməsinin qarşısındakı əsas problem də elə korrupsiyadır. Digər tərəfdən Azərbaycan cəmiyyətini düşündürən, dərindən narahat edən əsas problemlərdən biri də korrupsiya problemidir. Düşünürük ki, Azərbaycanda demokratik islahatlara, vətəndaş cəmiyyəti quruculuğuna dəstək verəcəklərini bəyan etmiş beynəlxalq donorlar korrupsiyaya qarşı mübarizə sahəsində təşəbbüsləri də fəal dəstəkləmək siyasəti yürüdəcəklər.
9.2.5. Problemlər Ümumilikdə korrupsiyaya qarşı mübarizə sahəsində yerli QHT-lərin fəaliyyəti hökümətin antikorrupsiya siyasətinə dəstək verilməsinə, antikorrupsiya mədəniyyətinin formalaşdırılmasına, antikorrupsiya tədbirlərinin səmərəli şəkildə həyata keçirilməsinə yardım göstərilməsi, korrupsiyaya qarşı uğurlu mübarizənin əsas şərtlərindən biri olan – möhkəm dövlət-özəl sektor-vətəndaş cəmiyyəti birliyinin, müttəfiqliyinin yaradılmasına yönəlib. Sirr deyil ki, korrupsiyaya qarşı səmərəli mübarizə cəmiyyət, dövlət, özəl sektorun səylərinin birləşdirilməsini tələb edir. QHT-lər, vətəndaş cəmiyyəti institutları məhz bu harmoniyanın yaradılmasında əsas cilalayıcı bünovrə fuksiyasını yerinə yetirməyə çalışırlar. QHT-lərin korrupsiyaya qarşı mübarizə sahəsində fəaliyyətini genişləndirməsinə ciddi mane olan amilləri qeyd etmək zərurəti var: -İlk növbədə bu QHT-lərin məhdud maliiyə resurslarına və maddi-texniki bazaya malik olması ilə bağlıdır. QHT-lərdə korrupsiyaya qarşı mübarizə sahəsində təcrübəli mütəxəssislər yetişib, QHT-lər dövlər orqanları, beynəlxalq təşkilatlarla geniş əməkdaşlıq, KİV, əhali ilə daha səmərəli işləmək sahəsində böyük təcrübə toplayıblar. Lakin QHT-lərin bu potensialından korrupsiyaya qarşı mübarizə sahəsində daha dolğun istifadə edə bilmələri üçün onların fəaliyyəti dövlət, beynəlxalq təşkilatlar, donorlar, özəl sektor tərəfindən daha geniş miqyasda dəstəklənməlidir. - Təəssüf ki, Azərbaycanda korrupsiyaya qarşı mübarizə sahəsində özəl sektor ilə vətətndaş cəmiyyəti institutlarının, QHT-lərin əməkdaşlığı demək olar ki, yox səviyyəsindədir. QHT-lərin bütün səylərinə baxmayaraq özəl sektoru bu prosesə aktiv cəlb etmək təşəbbüsləri nəticə vermir. Özəl sektor təmsilçiləri ən yaxşı halda korrupsiyyaya qarşı mübarizə tədbirlərində iştirak etməklə kifayətlənirlər. Özəl sektor hələ ki, QHT-lərin antikorrupsiya təşəbbüslərini dəstəkləməyə maraq göstərmir. Bu istiqamətdə yalnız bir neçə nümunə qeyd etmək mümkündür. Məsələn, Şəbəkənin üzvü Azərbaycan Sahibkarlar Konfederasiyası "Korrupsiyaya qarşı mübarizədə sahibkarların - işəgötürənlərin və onların ictimai birliklərinin rolunun gücləndirilməsi" layihəsini həyata keçirib. Layihənin məqsədi sahibkarların - işəgötürənlərin korrupsiyaya məruz qalmalarının qarşısının alınması və bu sahədə fəaliyyətlərinin gücləndirilməsi üçün maarifləndirilməsi, onların ictimai birliklərinin ictimai təsir gücünün artırılması, ASK-ın nəzdində Korrupsiyaya Qarşı Mübarizə Mərkəzinin yaradılması və bu
26 sahədə fəaliyyəti Korrupsiyaya Qarşı Mübarizə üzrə Komissiya ilə əlaqələndirmək olub. Xüsusilə özəl sektor nümayəndələri QHT-lərin korrupsiyaya qarşı mübarizə sahəsində fəaliyyətinin genişlənməsində maraqlı olmalıdırlar. Çünki, korrupsiyaya qarşı mübarizənin böyük vüsət alması son nəticədə özəl sektorun inkişafını şərtləndirən amillərdəndir. Digər tərəfdən beynəlxalq donorların da korrupsiyaya qarşı mübarizə sahəsində QHT-lərin təşəbbüslərinin dəstəklənməsi istiqamətində daha fəal olmaları gərəkdir. - Bir çox hallarda əksər dövlət qurumları korrupsiyaya qarşı mübarizə sahəsində QHT-lərlə əməkdaşlığa formal yanaşır. Sadəcə hesabat vermək xatirinə bir neçə tədbir keçirilir və bununla da onlar öz vəzifələrini yerinə yetirilmiş hesab edirlər. - Bir sıra hallarda korrupsiyaya qarşı mübzrizə sahəsində müxtəlif istiqamətlər üzrə monitorinq, tədqiqat aparan QHT-lər dövlət orqanlarından informasiya sorğusuna cavab almaqda çətinliklərlə üzləşirlər. Onların informasiya sorğuları cavabsız qalır.( bax: əlavə NHMT-nin layihə ilə əlaqədar göndərdiyi informasiya sorğularına dövlət qurumlarının münasibəti) ilə əlaqədar Nəticədə QHT-lər məhkəmələrə üz tutmağa məcbur qalırlar. - Bir çox dövlət orqanları isə QHT-lərlə əməkdaşlığa PR aksiya kimi yanaşır və real iş görməkdənsə özlərinin reklamı ilə məşğul olurlar. - QHT-lər ümumilikdə Strategiyanın monotorinqi və icrası prosesində iştirak etsələr də, ayrı-ayrı dövlət orqanları Strategiyada nəzərdə tutulmuş tədbirlətin icrası ilə bağlı QHT-lərlə əməli əməkdaşlıq etməyə maraq göstərmirlər. Bu məsələlərdə QHT-lərin potensialından yetərincə istifadə olunmur.
9.2.6.Tövsiyələr
1. Korrupsiyaya Qarşı Mübarizə üzrə Komissiya və digər dövlət orqanları, özəl sektorun QHT-lərlər korrupsiyaya qarşı mübarizə sahəsində əməkdaşlığa təşviq etmək üçün tədbirlər görməlidirlər. Xüsusi maarifləndirici tədbirlər, dəyirmi masalar, konfranslar, görüşlər keçirilməlidirlər. Bu hökumət bu məsələdə maraqlı olduğunu və hər iki tərədə əməkdaşlığın inkişafı üçün kömək etməyə hazır olduğunu real addımlarla ortaya qoymalıdır. 2. Korrupsiyaya qarşı mübarizə sahəsində dövlət orqanları ilə QHT-lərin əməkdaşlığının genişləndirilməsi və bu əməkdaşlığın yeni formalarının, mexanizmlərini tapılması üçün hökumətin antikorrupsiya siyasətinin həyata keçirilməsinə məsul dövlət orqanları mövcud vəziyyəti dəyərləndirməli, təhlil etməli, QHT-lərlə bu barədə məsləhətləşmə aparmalıdırlar. Birgə müzakirələr QHT-lərlə əməkdaşlığın daha təkmil mexanizm və nümunələrinin yaradılmasına imkan verərdi 3. Hüquq-mühafizə orqanlarının korrupsiyaya qarşı mübarizədə önləyici, qabaqlayıcı tədbirlərin görülməsi üçün QHT-lərlə əməkdaşlığı daha da dərinləşdirmələri üçün tədbirlər görməlidirlər. 4. Korrupsiyaya qarşı mübarizə ilə bağlı illik hesabatlarda və Strategiyanın icrası ilə bağlı hesabatlarda QHT-lərin apardıqları monitorinqlərin, tədqiqatların nəticələrindən də istifadə olunmalıdır. Bu mövcud vəziyyəti daha obyektiv dəyərləndirməyə kömək edərdi. 5. Korrupsiyaya Qarşı Mübarizə üzrə Komissiya Strategiyanın icrası ilə bağlı dövlət qurumlarının QHT-lərlə hansı səviyyədə əməkdaşlıq etmələrini qiymətləndirməli və çatışmazlıqların aradan qaldırılması üçün təklif və tövsiyələrini verməsi məqsədəuyğun olardı.
10.Korrupsiyaya doğuran amillərin aradan qaldırılması və korrupsiyaya qarşı mübarizə tədbirlərinin analizi və qiymətləndirilməsi
Bütün dövlət orqanları korrupsiyaya qarşı mübarizə məqsədilə öz tabeliklərində olan qurumlar üzərində səmərəli nəzarəti həyata keçirməlidirlər (strategiya) Dövlət orqanlarının fəaliyyətinə nəzarət bəndi üzrə monitorinq qrupunun apardığı müşahidənin nəticələri Monitorinq hüquqi və fiziki şəxslərin ən çox təmasda olduğu və ölkədə korrupsiyanın qarşısınn alınmasında daha çox məsul olan 8 dövlət qurumlarında aparılmışdır.
27 10.1.Dövlət Gömrük Komitəsi • Avtomobillərin gömrükdən keçirilməsi
Azərbaycan qanunvericiliyinə görə, ölkə ərazisinə gətirilən hər bir avtomobil sahibi rüsum ödəyərək öz maşınını gömrükdən keçirməlidir. Bu əməliyyat Bakı yaxınlığında yerləşən Bakı şəhəri baş gömrük idarəsinin Yasamal və Binəqədi postunda həyata keçirilir. Xüsusilə həftənin 1-2 günləri bu postun qabağı adamla dolu olur. Çünki əsasən ölkəyə maşınlar Gürcüstandan gətirilir. Maşın sahibləri əsasən bazar günü maşın gətirdiklərindən cərimə verməsinlər deyə onu tez gömrükdən keçirmək istəyirlər. Geciksələr hər gün üçün 50 manat cərimə ödəməli olurlar. Halbuki bu ödənişi edərkən onlara hər hansı çek verilmir. Sürücülər əslində bu cərimənin deyildiyindən qat-qat az olduğunu bildirirlər. Elə gömrük rüsumunun həcminin də faktiki alınan məbləğdən qat-qat az olduğunu deyirlər. Bunu aydınlaşdırmaq üçün Avtomobil gətirmək arzusunda olduğumuzu və gömrük rüsumunun miqdarı ilə maraqlandığımızı bildirdik. Postun girəcəyində tikilmiş kiçik binada gömrük əməkdaşı paltarında olan bir şəxsdən mühərrikinin gücü 2.0 olan “Mersedes” markalı və 1997-ci il istehsallı maşın üçün nə qədər rüsum ödəyəcəyimizi soruşduq. O, hər hansı sənədə baxmadan, düşünmədən 3300 manat xərcimizin çıxacağını dedi. Soruşanda ki, bu dövlət rüsumudurmu və buna görə mənə çek verəcəklərmi, əməkdaş dedi ki, bu dövlət rüsumudur. Buna görə rüsumu ödəyənə isə çek verilmir, birbaşa Vergilər Nazirliyinə göndərilir. Maraq kəsb edən cəhətlərdən biri də adamların sorğularına cavab verən adamların yaxalarında onların şəxsiyyətini bildirən hər hansı emblemlərin olmamağı idi. Yəni səninlə danışan adamın şəxsiyyətini təyin etmək üçün mütləq həmin adamın özü ad və soyadını bildirməlidir. Bizim sizin adınız nədir sualına cavabında isə həmin adam “nəyinə lazımdır? Sən soruşdun mən cavab verdim “ cavabını verdi. “Axı 3300 manatım yoxdur aşağı düşə bilərsinizmi” deyəndə isə gömrük əməkdaşı bildirdi ki, “maşını gətir 300-400 manat xanım olduğunuza görə hörmət edərik” dedilər. Söhbət təsdiqlənmiş gömrük rüsumundan gedirsə gömrük əməkdaşları onu necə dəyişə bilər?
Hər həftənin beşinci günləri adı çəkilən postun rəhbərliyi günün ikinci yarısında adamları qəbul edir. Əgər qəbula tez düşmək istəyirsənsə qapıda duran şəxsə “hörmət” etməlisən. Onun da qiyməti “5-20” manat arasındadır. Əgər “hörmət” etməminsənsə sən saatlarla dura bilərsən. Bəlkə də həmin gün növbə çatmaya və bir həftədən sonra gəlməli olarsan. Hər gün avtomobil sahiblərinə 50 manata başa gəldiyindən adətən rəislə görüşmək istəyənlər bu 5-10 manata əhəmiyyət vermir.
İdarənin divarında avtomobillərin gömrük rüsumunun dövlət qiyməti barədə hər hansı məlumat yazılmış lövhəyə rast gəlmədik. Heç internetdə də bu barədə məlumat tapa bilmədik. Əməkdaşlara da bu sualı verəndə onlar bərk əsəbiləşirdi “biz dövlət qiymətini deyirik. Hər hansı sənədi nə edirsən ”, deyə cavab verirdilər.
Amma kənarda duran maşın dilerlərindən biri artıq 2 ildir ki, bu fəaliyyətlə məşğul olduğunu dedi və bildirdi ki, maşınların gömrük rüsumu mühərrikin hər 1 kubmetri üçün 0,8 manat (80 qəpik) təşkil edir. Onda bizim soruşduğumuz mühərrikinin gücü 2.0 olan “Mersedes” markalı və 1997-ci il istehsallı maşın üçün rəsmi gömrük haqqı 1600 manat edir. Bizdən isə 3300 manat istəmişdilər. Həmin diler hələ xanım olduğum üçün hörmət edildiyini bildirdi. Adətən belə maşına 3700-4000 manat istənilir. O, özü mühərrikinin güçü 2,7 olan 2001-ci il istehsallı “Mersedes” markalı maşın gətirmişdi. Ondan 5500 manat pul istənilmişdi. Dilerin sözlərinə görə, ona da bu rəqəmi hörmət olaraq demişdilər. Çünki 20 illik fəaliyyəti zamanı o burada artıq müəyyən əlaqələr yarada bilib. Maşının özünü diler 11 min dollara satırdı. Amma gömrük rüsumu hesabına onun dəyəri dərhal 5500 manat artırdı. Halbuki əslində o, maşının mühərrikinə uyğun olaraq 3000 manat ödəməli idi. Həmsöhbətimiz bu işin heç zaman düzəlməyəcəyini bildirdi. Onun sözlərinə görə, hər axşam bu postun qabağına 2-3 bahalı JEEP gəlir və 3-4 çamadan pulla çıxırlar. “Bunların arxasında böyük adamlar durur. Odur ki, nə qədər mətbuat yazır yazsın vəziyyət dəyişmir”. İdarədən həmçinin ildə nə qədər büdcəyə pul köçürtdüklərini də demədilər. Bildirdilər ki, belə statistika aparılmır.
28 Dilerin sözlərinə görə, qonşu Gürcüstanda istənilən il və markadan olan maşınlar 50 dollara gömrükdən keçirilir. Azərbaycanda da Gürcüstandakı kimi avtomobil istehsalı yoxdur. Amma həm gömrük haqları yüksəkdir (mühərrikin hər kubmetri üçün 80 qəpik), hələ üstəlik korrupsiya da bu sahədə baş alıb gedir. Xatırladaq ki, həqiqətən avtomobillərin dövlətləşdirilməsi ilə bağlı külli miqdarda Azərbaycan mətbuatında məqaləlr gedib və vəziyyət dəyişməyib. Bunun özü avtomobil dilerinin dediklərində həqiqətin olmasından xəbər verir. 10.2. Nəqliyyat Nazirliyi • Taksi fəaliyyəti üçün lisenziyanın alınması
Taksi sürücüləri üçün lisenziyanı Bakı şəhəri Nəqliyyat Departamenti verir. Departament əməkdaşının sözlərinə görə, taksi sürməyin iki yolu var. Biri hər ay gəlib idarəyə 55 manat pul ödəməkdir. Özü də bu əməkdaş açıqca bu 55 manatın yalnız 25 manatının dövlət rüsumu olduğunu , qalanın isə “hörmət” sayıldığını bildirdi. İdarənin divarına isə bu barədə məlumatın olduğu lövhə vurulmamışdı. İkinci yol isə 5 illik lisenziya almaqdır. Bunun üçün dövlətə 150 manat köçürmək və xüsusi kurslar keçmək lazımdır. Amma departament rəsmisi hələlik lisenziyanın verilməsi işinin yeni ilə qədər dayandırıldığını dedi. Bunun səbəbini soruşanda isə o, bildirdi ki, lisenziyanın dayandırılması qanunların ratifikasiyası ilə bağlıdır və dəqiqliyini heç o özü də bilmir. O, bütün sürücülər təklif olunan birinci yol əsasında taksi sürdüyünü dedi və bizə də bu yolu tövsiyə etdi. Departamentin həyətində duran taksi sürücüləri ilə söhbətdən isə bəlli oldu ki, bura əsil rüşvət mənbəyidir. Özünü H. M. deyə təqdim edən şəxs bildirdi ki, taksi sürmək üçün şəhərdə gərək öz dayanma nöqtəni müəyyən edəsən. Elə ki, dayandın departamentin əməkdaşları özləri səni tapacaq və hər ay onlara 30 manat verməyi tələb edəcəklər. Əvəzində onlara ancaq pulu aldıqları tarixin yazıldığı və pulu alanın qolu olan kvadrat formasında kağız verilir. Sürücü bu kağız parçasını da bizə göstərdi. Üstündə nə idarənin adı, möhürü, nə də başqa rəsmi rekvizitlər var idi. Bəs sizcə bu pul hara gedir sualına cavabında isə sürücü departamentin qarısında duran və dəyəri bahalı maşınları göstərdi və “bunlara xərclənir” deyə cavab verdi. Həmin avtomobillərin arasında dəyəri 70-100 min manat olan “S” markalı AA dövlət nişanlı avtomobil də var idi. Qapıda duran polis əməkdaşının sözlərindən bəlli oldu ki, bu avtomobilin sahibi Departament rəisidir. Dövlət büdcəsi hesabına bu qədər bahalı avtomobillərin alınması özü müəyyən suallar yaradır.
10.3. Daxili İşlər Nazirliyi • Şəxsiyyət vəsiqələrinin veilməsi Azərbaycan respublikasında şəxsiyyət vəsiqələri hər rayonun ərazisində yerləşən vətəndaşların qeydiyyatı idarələri tərəfindən verilir. • 16 yaşına çatmış Azərbaycan Respublikasının vətəndaşlarına şəxsiyyət vəsiqələrinin verilməsinə görə: üç iş günü müddətinə verildikdə - 5 manat , üç iş günündən sonrakı müddətdə verildikdə - 1 manat pul ödənilməlidir. • Azərbaycan Respublikasının vətəndaşlarına 25, 35, 50 yaşına çatdıqda, həmçinin onların soyadı, adı, atasının adı, yaşayış yeri, ailə vəziyyəti və hərbi vəziyyəti dəyişdikdə, şəxsiyyət vəsiqəsinin dəyişdirilməsinə görə - 2 manat ödənilməlidir. • Şəxsiyyət vəsiqəsi vətəndaşın öz təqsiri üzündən itdikdə və ya yararsız hala düşdükdə, onun dəyişdirilməsinə görə - 3 manat ödənilməlidir. Şəxsiyyət vəsiqəsinin vaxtının keçməsinə görə heç bir cərimə ödənilmir. “ Azərbaycan Respublikası vətəndaşının şəxsiyyət vəsiqəsi haqqında qanununda” və İnzibati Xətalar Məcəlləsində belə maddə yoxdur.
29
Monitorinq qrupu bu qanunun necə işləməsi ilə bağlı monitorinq aparmaq üçün iki polis bölməsində oldu Yasamal rayon polis idarəsində rüsumlarla bağlı heç bir məlumata rast gəlmədik. Sadəcə divara nə kimi sənədlərin lazım olması barədə məlumatların yerləşdirildiyi kiçik lövhə vurulmuşdu. Bütün sənədlər ayrı-ayrı kabinetlərdə götürülür, orada da vətəndaşlarla hesablaşırdılar. Pasport dəyişmək adı ilə getdiyimizdən yalnız 2 manatı elə idarənin içində yerləşən bank bölməsinə ödədik. Bundan başqa isə polis əməkdaşı bizdən 10 manat istədi. Bu vəsaiti nə üçün ödəməli olduğumuz barədə suala cavabında isə bildirdilər ki, xidmət haqqıdır. Amma bu xidmət haqqının ödənilməsinin müqabilində heç bir çek verilmədi. Burada polis əməkdaşları pasportların verilməsi müddəti ilə manipulyasiya edir. Əlavə pul alarkən vətəndaşlara guya pasportu tez verəcəklərini deyirlər. Əks halda deyirlər ki, 30 gün gözləməlidirlər. Halbuki yuxarıda göstərildiyi kimi 3 gün müddətinə şəxsiyyət vəsiqəsi almağın dövlət rüsumu 5 manat təşkil edir. Nəsimi rayon qeydiyyat idarəsində vəziyyət isə daha acınacaqlı idi. Belə ki, burada divara heç bir məlumat lövhəsi vurulmamışdı. Pasport dəyişmək üçün isə bizdən(monitorinq qrupu) əlavə 20 manat istədilər. Bunu nə üçün aldıqlarını soruşduqda isə bildirdilər ki, tez almaq üçün bu qədər ödəmək lazımdır. Yox 1 ay gözləmək niyyətiniz varsa onda 2 manat rüsum ödəmək kifayətdir. Amma dəhlizdə dayanan vətəndaşlar bildirdilər ki, polis əməkdaşı öz sözündən bizim monitorinq apardığımızı bildiyi üçün çəkilib. Əslində bir ay gözləməli olanlardan 10 manat pul alırlar. • Sürücülük vəsiqəsinin verilməsi Sürücülük vəsiqələri Xırdalan qəsəbəsində yerləşən Baş Dövlət Yol Polisi idarəsində verilir. Burada həm vaxtı keçmiş sürücülük vəsiqələri dəyişdirilir, həm də yenilərinin verilməsi üçün imtahanlar götürülür. Monitorinq qrupu həmin idarədə oktyabrın 27-də oldu. İdarədə olarkən saat 11.15 idi. İlk olaraq divarlarda olan elanlara baxıb məsələn vəsiqəni dəyişdirmək üçün nə kimi sənədlərin tələb edilməsi barədə informasiya ilə maraqlandıq. Divarda Baş Dövlət Yol Polisi idrəsinin şöbələrinin hansı otaqlarda yerləşməsi barədə məlumat var idi. Həmin məlumatın vurulduğu divarla üzbəüzdə də məlumat lövhəsi vurulmuşdu. Orada • Sürücülük vəsiqəsinin dəyişdirilməsi üçün lazım olan sənədlər; • Nəqliyyat vasitələrinin idarə etmək hüququ verən sürücülük vəsiqəsi almaq istəyən şəxslərdən imtahanların qəbul olunması üçün lazım olan sənədlər ; • Sürücülük vəsizqəsi itiriləndə yeni vəsiqənin alınması üçün lazım olan sənədlər .
barədə məlumatlar verilmişdi. Amma bu elanların heç birində dövlət rüsumunun həcmi barədə məlumatlar yer almamışdı . Rüsumun dəyərinin yerinə “müvafiq haqqın ödənilməsi” sözləri yazılmışdı. Sürücülük vəsiqəsinin avtomobil sahiblərinin yaşından, boyundan və ya başqa fiziki parametrlərindən və yaxud malik olduqları avtomobillərin gücündən, istehsal ilindən asılı olmadığını nəzərə alsaq deyə bilərik ki, bu rüsumların göstərilməməsi həqiqətən şübhə doğurur. Bu şübhələrə aydınlıq gətirmək üçün idarənin əməkdaşlarına müraciət etdik. Burada da insanlarla işləyən əməkdaşların yaxasına şəxsiyyətləri barədə məlumatlar vurulmamışdı . 111-ci (getdiyimiz günü və saatı göstədiyimizdən həmin şəxsin şəxsiyyətini öyrənmək maraqlı qurumlara çətin olmaz) pəncərəyə yaxınlaşıb vəsiqəmizi dəyişmək istədiyimizi və nə qədər pul ödəyəcəyimizi öyrənmək istədiyimizi bildirdik. Dedilər ki, əgər tibbi arayışınız varsa bizə 40 manat verməlisiniz, bundan əlavə dövlət kassasına 15 manat keçirmək lazımdır. Yox əgər tibbi arayışınız yoxdursa onda xərciniz çox çıxacaq. 40 və 15 manatdan əlavə bir 100 manat da ödəmək lazımdır. Bundan əlavə həmin polis əməkdaşının verdiyi blankı dəhlizdə oturan xanımlara doldurtmaq lazımdır. Bunun üçün də 1 manat vermək gərəkdir. Bir səhifədən ibarət olan blankda adi pasport məlumatlarının göstərilməsi tələb edilirdi. Özü də bu iş üçün xanımlar 1 manatı alır əvəzində çek vermirdilər. Biz orada olanda növbəyə 20-dək adam durmuşdu. Onlar şikayətlənərək bildirirdilər ki, bu blankın nümunəsini divara vursa idilər onu özləri də doldura bilərdi. Daha bu qədər vaxt itirməzdilər. Dediyimiz məbləğlərdən yalnız kassaya verilən 15 manat üçün vətəndaşlara qəbz verilir. O qəbzi də polis əməkdaşları vətəndaşlardan alır və faktiki vətəndaşın əlində ödədiyi pulun miqdarını təsdiqləyən hər hansı sənəd qalmır. Digər pul isə sənədləşdirilmirlər.
30 Yuxarıda sadaladıqlarımız sürücülük vəsiqəsini dəyişdirmək üçün tələb olunanlar idi. Yeni vəsiqə almaq lazım gəldikdə isə onda xərc daha çox çıxır. Bunun qiyməti; - imtahan Verimsinizsə və avtomobil məktəbində oxumsunuzsa 800 manatdır. - Əgər bunları etməmsinizsə 1000-1200 manat pul müqabilində sizi “oxumuş” saya bilərlər. Özü də dəhlizdə bu pulları alan və belə məlumatları verən xüsusi adamlar durur. Onlara yaxınlaşanda heç nədən çəkinmədən sürücülük vəsiqəsinin qiymətini deyir və hətta alver də edirlər. Dəhlizdə dayanan sürücülük vəsiqəsi almaq istəyənlərlə söhbətdən isə bəlli oldu ki, rüşvətsiz faktiki heç kim vəsiqə ala bilmir. Hətta test imtahanını versən belə sürmək üzrə imtahandan səni elə ilişdirirlər ki, sonda rüşvətə əl atmağa üstünlük verməli olursan. • Avtomobillərin texniki baxışdan keçirilməsi Azərbaycan Respublikasında qeydiyyatda olan bütün nəqliyyat vasitələri "Yol hərəkəti haqqında" Qanunun 30-cu maddəsinin altıncı hissəsində qeyd olunduğu kimi ildə bir dəfə texniki baxışdan keçməlidirlər. Nəqliyyat vasitəsinə texniki baxış keçirilməsi üçün: - mühərrikin işçi həcmi 2000 kub sm-ə qədər olan minik avtomobilləri üçün hər kub sm görə 1 qəpik, - 2000 kub sm-dən çox olan minik avtomobilləri üçün 20 manat + mühərrikin həcminin 2000 kub smdən çox hissəsi üçün hər kub sm-ə görə 2qəpik yol vergisi tutulur, əlavə olaraq avtonəqliyyat
vasitələrinə xidmətlərin göstərilməsi üçün 10 manat dövlət rüsumu ödənilir.
Məsələn avtomobilin gücü 1,6-sa onda texniki baxışın keçirildiyi idarədə yerləşən Kapital bankın şöbəsinə 16 manat yol vergisi, 10 manat xidmət haqqı və 1 manat bank üçün xidmət haqqı , yəni 27 manat ödənilməlidir. Məs;. Lada markalı avtomobillər üçün bu haqq 25 manat edir. Amma apardığımız monitorinq əsasında bəlli oldu ki, heç kim faktiki bu qədər rüsum ödəmir. Texniki baxışa gələn sürücülər ümumiyyətlə “Kapitalbank”-a pul ödəmirlər. Əslində bu şöbə həmin idarədə formal fəaliyyət göstərir. Dəhlizdə dayanan avtomobil sahibləri ilə söhbətdən bəlli oldu ki, onlar ödənişləri ayrı-ayrı kabinetlərdə oturan polis əməkdaşlarına edirlər və bunun məbləği 55-70 manatdan az olmur . Bu isə dövlət rüsumunun məbləğindən 2-3 dəfə çoxdur. Əvəzində onlara hər hansı çek verilmir. Bu vəsaiti ödəmək istəməyən sürücülərin avtomobilləri xüsusi yoxlamadan keçir və onlardan dərman qutusu və yanğınsöndürən vasitə təqdim etmək tələb edilir. Dərman qutusunun olmamağına görə, cərimənin 3-5 manat arası olması , yanğınsöndürən vasitə üçün isə cərimənin miqdarının hələ təyin olunmadığını nəzərə alsaq cərimə ilə birgə ödəniləcək pul vəsaiti dövlət rüsumundan maksimum 5 manat artıq ola bilər. Amma bu halda da polislər maşının təkərləri və ya əyləc sistemində problemlər axtarır, nəticədə sürücülər bezir və rüsumdan qat-qat artıq vəsait ödəməyə razılaşırlar.
Məsələyə aydınlıq gətirmək üçün texniki baxışa məsul idarənin rəisi Rauf Talıbov ilə söhbət etdik və nə üçün sürücülərə ödədikləri pulun əvəzində çekin verilmədiyini soruşduq. O, bildirdi ki, çеk sürücülərə onlar onu istəmədiyi üçün verilmir. Bu sənədi tələb edənlərə mütləq qaydada çekin üzü çıxarılaraq verilir. Rauf Talıbov hətta çap edilən çekləri bizə göstərdi. Amma onların heç birində sürücülərdən tələb edilən 55-70 manat dəyərində çek aşkar eləmədik. Baxdığımız çeklərdə 40 manatdan çox rəqəm yazılmamışdı. Əksəriyyətində isə 27 -30 manatlıq məbləğ göstərilmişdi.
Digər idarələrdə olduğu kimi texniki baxış məntəqəsində də divara dövlət rüsumunun məbləği ilə bağlı hər hansı informasiya yazılmış lövhə vurulmamışdı. Yalnız çox kiçik “9” şriftlə texniki baxışın aparılması qaydaları və zərurəti barədə məlumat yazılmış lövhə vurulmuşdu ki, onu böyüdücü şüşəsiz oxumaq qeyri mümkün idi. Bunun səbəbini soruşanda Rauf Talıbov bunu idarənin təzə təmir edilməsi ilə izah etdi və bildirdi ki, yaxın günlərdə bu məlumatlar yazılmış lövhə divara vurulacaq.
31 10.4. Səhiyyə Nazirliyi • Sürücülük vəsiqəsi almaq üçün tibbi arayışın alınması Sürücülük vəsiqəsi almaq üçün hər bir şəxs mütləq tibbi arayış almalıdır. Bu arayışları qeyri-leqal yolla Baş Yol Polisi İdarəsindən əldə etmək (bu barədə yuxaıda artıq qeyd olunub) və ya Səhiyyə Nazirliyi yanında fəaliyyət göstərən xüsusi poliklinikadan almaq olar.. Bu arayışı almaq üçün poliklinikaya 30 manat dəyərində olan rüsum ödəmək və 12 həkimin müayinəsindən keçmək lazımdır. Bura göz, ürək, əsəb və başqa həkimlər daxildir. Onlardan yaxşı rəy almaq üçün isə hər birinə mütləq ən azı 5 manat ödənilməlidir.
Bu yoxlamalardan keçmək istəməyənlər isə poliklinikanın qapısının ağzında duran gözətçi arayış almağın asan yolunu göstərə bilər. Amma bunun üçün 80 manat ödəməməlidir. Yəni dövlət qiymətindən 50 manat artıq. Əksər sürücülər bu yola üstünlük verir. Sürücülər müxtəlif analizlər vermək və ya həkimlərə 5 manat vermək yerinə 80 manat ödəməyə üstünlük verirlər. Beləliklə istənilən adam, həmçinin ürək çatışmazlığı, epilepsiyadan əziyyət çəkənlər və narkomanlar belə asanlıqla tibbi arayış ala bilərlər. • Pulsuz dialez Hər bir böyrək çatışmazlığı olan Azərbaycan vətəndaşının pulsuz dialez xidmətindən bəhrələnmək hüququ var. Dövlət büdcəsi hesabına Bakının və bölgələrin əksər xəstəxanalarına dialez aparatları alınıb. Amma bu aparatlardan bəhrələnmək üçün mütləq lazımi sənədləri Respublika xəstəxanasında yerləşən dialez şöbəsinə təqdim etmək və buradan göndəriş almaq lazımdır.
Bu işin nə dərəcədə şəffaf həyata keçirildiyini öyrənmək üçün monitorinq qrupu bu dialez şöbəsində oldu. Şöbə müdiri bildirdi ki, ölkədə dialezlə bağlı problem yoxdur. Hər bir müraciət edən dialezlə təmin olunur. Dəhlizdə dayanan xəstələrlə söhbətdən bəlli oldu ki, vəziyyət təsvir olunduğu kimi sadə deyilmiş. Bu göndərişi almaq üçün şöbə müdirinə 2000 manat vermək lazımdır. Bunun 500 manatını şöbə müdiri avans olaraq bəri başdan alır. Qalan hissəsi isə göndəriş veriləndən sonra təqdim olunur. Nəzərə alsaq ki, pullu dialezin qiyməti hər dəfə üçün 150-200 manat məbləğindədir və böyrək çatışmazlığı olan adamlar həftədə 2 dəfə belə proseduradan keçməlidir xəstələrin 2 min manat verməyə üstünlük verməsi qəribə deyil. 2 min manatı olmayan xəstələr isə ölümə məhkumdur. Onların arasında isə nəinki orta yaşlı həmçinin uşaq və qocalar da var.
10.5. Azərbaycan Respublikasının Dövlət Torpaq və Xəritəçəkmə Komitəsi • Torpaq üçün sənədin alınması
Torpaq komitəsində torpaq üzərində mülkiyyətlə bağlı sənəd vermənin nə dərəcədə şəffaf olduğunu öyrənmək üçün monitorinq qrupu Azərbaycan Dövlət Torpaq Komitəsində monitorinq apardı. Elə burada da torpağın özəlləşdirilməsi ilə bağlı dövlət rüsumu və ya onun hesablanması və hansı qanunla tənzimlənməsi barədə məlumatların yazıldığı lövhəyə rast gəlmədik.
Atasından miras qalan torpaq sahəsini öz adına keçirmək istəyən Z. T . verdiyi məlumata görə, o bu komitəyə 3 aydır ki, təpik döyür. Ona atasından Xaşaxuna qəsəbəsində yerləşən bağ sahəsi qalıb və xanım onu öz adına keçirmək qərarına gəlib. Lazımi sənədləri komitə əməkdaşlarına təqdim edib. Onlar bir ay müddətində ona cavab verməli olsalar da işi uzadıblar. Bir dəfə komitənin əməkdaşı xanımın bağına gəlib. Bağ sahəsini kompüterə çəkib , plan tərtib edib, əvəzində xanımdan 200 manat istəyib. O, isə əlində olan 150 manatı verib. Torpaq komitəsi əməkdaşı pulun azlığından gileylənsə də götürüb və xanımın işini uzadıb. Süründürməçilikdən bezən xanım mətbuata müraciət etmək
32 məcburiyyətində qalıb. Yalnız Torpaq komitəsinin idarə rəisi işə qarışandan sonra Zərifə Talışinskaya sənədini ala bilib.
Digər vətəndaşlarla aparılan müsahibə nəticəsində məlum oldu ki, bu komitədən rüşvət verməmiş sənəd almaq qeyri mümkündür və bu məbləğ sotuna 100-200 manat arası təşkil edir . 10.6.Ədliyyə Nazirliyi • Dövlət Natoriat kantorlarının fəaliyyəti
Korrupsiyanın ən çox baş alıb getdiyi idarələr arasında dövlət notariuslarının adını çəkmək olar. Burada əhaliyə ümumiyyətlə heç bir xidmət növü üzrə dövlət rüsumuna uyğun olaraq xidmət göstərilmir. Amma başqa idarələrdən fərqli olaraq burada divara dövlət rüsumları ilə bağlı məlumatın yazıldığı lövhə vurulur.
Oktyabrın 27-də saat 12.00-da monitoring keçirdiyimiz 48 saylı notarial idarədə sadəcə baş etibarnamə almaq istədiyimizi bildirdik və əvəzində nə qədər rüsum ödəyəcəyimizi soruşduq. Adını bildirməyən kontorun əməkdaşı 24 manat istədi. Ona bildirəndə ki, axı lövhədə 24 manat yazılmayıb . Bu rəqəmi haradan götürmürsünüz sualı notarius əməkdaşını lap özündən çıxardı və o, bildirdi ki, 24 manat ödəmək istəmirsənsə get «Kapital banka» 11 manat 50 qəpik ödə. Bu da bizə istədiyimiz iş üzrə xidmət haqqının tələb ediləndən 2 dəfə az olması qənaəti çıxarmağa imkan verir.
Notarial kontorda dayanan digər şəxslərlə sorğular da göstərdi ki, əslində notariuslarda divara vurulan dövlət rüsumlarına uyğun heç kim haqq almır. Bundan ən yaxşı halda iki dəfə çox pul istənilir, əvəzində isə çek verilmir. Notarius əməkdaşları vətəndaşlardan pulları yığır , bunun dövlətə çatacaq hissəsini banka ödəyir, qalan hissəsini isə ciblərinə qoyurlar. Vətəndaşların əksəriyyəti buna artıq vərdiş edib və heç bir müqavimət göstərmirlər, müqavimət göstərənlər isə elə süründürməçiliklə üzləşirlər ki, sonda rüşvət verməyə məcbur olurlar.
48 saylı notariusda diqqətimizi cəlb edən məqamlardan biri də başqa notarial idarələrdən fərqli olaraq onun qapısında polis əməkdaşının durması oldu. Deyilənə görə, bu notarius idarəsinə ölkənin bütün bucaqlarından olan vətəndaşlara xidmət etmək imkanı yaradılıb və ən gəlirli notarial idarə sayılır. Odur ki, onun qapısına da polis qoyulub. Halbuki qaydaya görə, polis əməkdaşı notarial idarələrdə durmamalıdır. Onun zəhmət haqqı da bizə verilən məlumata görə, əlavə yığılan pullar hesabına verilir. İşçilərdən birindən aldığımız qeri-rəsmi məlumata görə 48 saylı notariusun ən kiçik vəzifəli əməkdaşı burada gündə 100 manat qazanır. Bütün bu pullar vətəndaşlardan alınan əlavə pul və ya rüşvət hesabına ödənilir.
Burada diqqəti cəlb edən məqamlardan biri də heç bir əməkdaşın döşündə onun şəxsiyyəti barədə məlumatın yazıldığı lövhəciklərin olmamağı idi. Bunun səbəbini soruşanda notarial idarənin əməkdaşı biz bank işçisi deyilik ki, lövhəciklər vuraq deyə bizə bildirdilər.
Bu hadisə bütün notariuslarda eynidir. Məsələn Xətai rayonu ərazisində yerləşən notariusdan sadəcə 5 illik avtomobil üçün etibarnamə almaq istədik. Əvəzində 10 manat pul ödəməyimizi tələb etdilər. Halbuki divarda yazılan məlumata görə, bu xidmətin dəyəri 1 manat 50 qəpik idi. Belə hallara Suraxanı, Nizami Yasamal rayon ərazilərində yerləşən natorial kontorlarında da rast gəldik.
10.7 . Dovlət Sosial Müdafiə Fondunun fəaliyyəti
Azərbaycanda insanların korrupsiya ilə üzləşdiyi idarələrdən biri də Dövlət Sosial Müdafiə Fondunun (DSMF) idarələridir. Belə ki , Azərbaycanda Avropa ölkələrindən fərqli olaraq özəl sosial müdafiə fondları yoxdur. Ekspertlər buna şəraitin qəsdən yaradılmadığını və Dövlət sosial müdafiə fondunun
33 gəlirinin əldən çıxmaması məqsədi daşıdığını bildirirlər. Bir sözlə DSMF pensiya bazarında inhisarçı mövqeyə malikdir.
Vətəndaşlar DSMF -ə əsasən təqaüdə çıxanda pensiyalarının hesablanması, və bir də bu fonda öz gəlirlərindən ödədikləri vergi ilə bağlı hesabat verərkən müraciət edirlər . Bu zaman nə kimi korrupsiya hallarına yol verildiyini öyrənmək üçün ADSMF –in Bakı şəhərində yerləşən bir neçə rayon idarələrində monitorinq apardıq.
İlkin olaraq Yasamal rayon idarəsi müşahidə aparıldı. Gəlirlərindən ödədikləri vergi barədə hesabat vermək üçün vətəndaşlar rübdə bir dəfə bu idarəyə müraciət edir. Bunun üçün onlar müvafiq məbləği “Kapitalbank”ın uyğun idarələrinə ödəməli , daha sonra onlara verilən xüsusi blankı doldurmalı və fondun əməkdaşına təqdim etməlidirlər. Elə əsas korrupsiya elementinə də vətəndaşın fond əməkdaşı ilə təması zamanı rast gəlinir. Əvvəla vətəndaşlara təqdim olunan blanklar olduqca mürəkkəb tərtib olunub və xüsusilə savadı olmayan əhaliyə onları doldurmaq çətinlik yaradır. Bundan başqa monitorinqə getdiyimiz vaxt Yasamal rayon idarəsinin divarına bu blankın necə doldurulması barədə hər hansı sənəd vurulmamışdı. Nəticədə aşkarladıq ki, idarənin əməkdaşları blankları doldurmaq üçün işçisi olmayan vətəndaşlardan 5 manat, işçisi olanlardan isə 10-dan 20 manata kimi pul alır. Bu vəsaiti vermək istəməyən şəxslərin sənədlərində müxtəlif bəhanələr altında müəyyən səhvlər aşkarlayır və bu yolla insanları rüşvət verməyə sövq edirlər.
Məsələ ilə bağlı qrup üzvü DSMF –nin rəhbəri Səlim Müslümova müraciət edəndən sonra idarənin divarına blankların doldurulma nümunələri vuruldu, əməkdaşlarından bir neçəsi işdən çıxarıldı . Amma ikinci ay keçirdiyimiz monitorinq zamanı da əhalidən eyni qaydada pulun yığılmasının şahidi olduq. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, bəzi hallarda vətəndaşlar özləri bu pulu vermək təşəbbüsü ilə çıxış edirdilər. Eyni situasiya təqaüdlərin hesablanması ilə də müşahidə olunur. Müxtəlif təqaüdçülərlə apardığımız müsahibə zamanı onlar bildirdilər ki, əmək pensiyaçılarının təqaüdlərini hesablanarkən ADSMF əməkdaşları vətəndaşlarla sövdələşməyə girir. Əgər vətəndaş ona hesablanacaq təqaüdün məbləği qədər ona rüşvət verərsə onda ona təqaüd bir qədər artıq hesablanır. Əks halda isə ona təqaüd minimal miqdarda verilir. Vətəndaşlardan biri monitorinq qrupuna məlumat verdi ki, ADSMF əməkdaşları bildirdi ki, onun təqaüdü hesablanarkən təqaüdün iki aylıq məbləği onlar tərəfindən götürüləcək. Bu halda təqaüd kartı fondun işçisində saxlanılmışdı. Kart geri qaytarılarkən məlum oldu ki, kart vasitəsilə 4 aylıq məbləğində təqaüd mənimsənilmişdir. Niyə şikayət etmirsən sualına belə cavab verdi ki, hər şey onların əlindədir, istədikləri kimi bu təqaüdü qanunsuz yollarla azalda bilərlər
Belə halla L. M. adlı bir xanım DSMF Xətai rayon şöbəsində üzləşib. Ondan əvvəlcə birinci pensiyasının miqdarı qədər pul ödəməyi 120 manat tələb ediblər. O qədər pulunun olmadığını deyəndə isə xanıma “bəs nə qədər pulun var? ” sualı verilib. “Yoxdur” cavabını alandan sonra isə xanıma 75 manat təqaüd kəsilib. Onun bu vaxta qədər işlədiyi və DSMF -ə köçürdüyü məbləğlərə fikir verilməyib. Əgər bu xanıma 75 manat təqaüd düşürdüsə onda idarə əməkdaşı necə ona 120 manat təqaüd təklif edib?
10.8. Azərbaycan Respublikasının Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsi Bakı Şəhər ərazi idarəsi
Ölkə əhalisinin daim təmasda olduğu qurumlardan biri də əmlak məsələləri ilə bağlı olan dövlət Idarələrdir. Monitorinq qrupu Azərbaycan Respublikasının Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsinin Bakı Şəhər ərazi idarəsində monitorinq apardı. Əksər qurumlarda olduğu kimi burada da mülkiyyət hüququnun təsdiqi ilə əlaqədar sənədləşmənin aparılması üçün ödəniləcək rüsümlar haqqında heç bir məlumata rast gəlinmədi. Aparılan sorğu nəticəsində məlum oldu ki, buruda rüşvət halları başqa qurumlardan daha yuxarı səviyyədədir. Gün ərzində bu idarəyə müxtəlif problemlərlə müraciət edən(əsasən 1-li forma ilə bağlı) 20-yə yaxın vətəndaşla müsahibəmiz oldu. Sənəd tələb edən insanlara
34 əvvəlcə şifahi surətdə imtina olunur, sonra isə müəyyən məbləğ nəticəsində bu sənədi əldə edə bilirlər. Söhbət etdiyimiz bu insanlar qeyd etdilər ki ,ölkədəki rüşvət həddini və miqdarını uzağa getmədən, bu qurumda müəyyən sənəd alarkən rahatlıqla müəyyən etmək olar. Hətta bəziləri qeyd etdi ki, ölkədə bahalaşma gedən kimi burada da sənədlərin qiyməti(qeyri-rəsmi)qalxır. Həmsöhbətimiz olan L .Q . Badamdar qəsəbəsində ikimərtəbəli evi var. Həmin evi özəlləşdirmək üşün onun ailəsindən bu qurumda 25 min manat pul istəyiblər. Nə üçün bu qədər pul ödədiyini soruşanda isə xanıma deyiblər ki, əgər pul verməsə və hər şeyin qanun əsasında keçirilməsini tələb etsə onun sahəsində quyu qazılacaq. Əldə olunan nəticələrə (Quyunun qazılması) uyğun olaraq qərar veriləcəkdir. Hətta xanımın evinin sökülməsi ilə bağlı qərarın çıxarıla biləcəyi də idarə əməkdaşları tərəfindən bildirilib. Bundan qorxan xanım BTİ əməkdaşına 25 min manat ödəyibdir. Halbuki bu kimi özəlləşdirmənin dövlət rüsumu 600-1000 manat həcmindədir. Müsahibə götürdüyümüz insanların əksəriyyəti müxtəlif sənədləri əldə etmək üçün lazım olan məbləğlər haqqında da məlumat verdilər. Məs;1 nömərəli formanın alınması üçün sənədlərin vəziyyətindən asılı olaraq(1000-10 000)arasında məbləğ ödənilməlidir. Sövdələşmə yolu ilə məbləği aşağı salmaq olar.
M.Q,-bu isə dövlətimizə və dövlətçiliyimizə xələl gətirən ən böyük zərbədir.
Nəticə: “Korrupsiyaya qarşı mübarizə haqqında” Qanunda korrupsiyaya aşağıdakı kimi anlayış verilir: Korrupsiya – vəzifəli şəxslərin öz statusundan, təmsil etdiyi orqanın statusundan, vəzifə səlahiyyətlərindən və ya həmin status və səlahiyyətlərdən irəli gələn imkanlardan istifadə etməklə qanunsuz olaraq maddi və sair nemətlər, imtiyazlar və ya güzəştlər əldə etməsi, habelə fiziki və hüquqi şəxslər tərəfindən qeyd edilən maddi və sair nemətlərin, imtiyazların və ya güzəştlərin qanunsuz olaraq vəzifəli şəxslərə təklif və ya vəd olunması və yaxud verilməsi yolu ilə həmin vəzifəli şəxslərin ələ alınmasıdır. Qanunla korrupsiya hüquqpozmalarının subyektləri aşağıdakılar hesab edilir: • Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası və qanunları ilə müəyyən olunmuş qaydada dövlət orqanlarına seçilmiş və ya təyin edilmiş şəxslər; • Xüsusi səlahiyyət əsasında dövlət orqanlarını təmsil edən şəxslər; • Inzibati vəzifə tutan dövlət qulluqçuları; • Dövlət orqanlarının müvafiq struktur vahidlərində, dıvlət idarə, müəssisə və təşkilatlarında, habelə dövlətin nəzarət səhm zərfinə sahib olduğu təsərrüfat subyektlərində təşkilati-sərəncamverici və ya inzibati təsərrüfat funksiyalarını həyata keçirən orqanlar; • Azərbaycan Respublikasının dövlət orqanlarında seşkili vəzifələrə namizədliyi qanunla müəyyən olunmuş qaydada qeydə alınmış şəxslər; • Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyi ilə müəyyən edilmiş qaydada yerli özünüidarəetmə orqanlarına seçilmiş şəxslər; • yerli özünüidarəetmə orqanlarında təşkilati-sərəncamverici və ya inzibati-təsərrüfat funksiyalarını həyata keçirən şəxslər; • qanunla müəyyən edilmiş hallarda dövlət orqanlarının səlahiyyətlərini yerinə yetirən qeyri-dövlət orqanlarında təşkilati-sərəncamverici və ya inzibati-təsərrüfat funksiyalarını həyata keçirən şəxslər; • öz nüfuzundan və ya əlaqələrindən istifadə edərək vəzifəli şəxsin qərarına qanunsuz təsir göstərmək müqabilində maddi və sair nemətlər, imtiyazlar və ya güzəştlər əldə edən şəxslər; • vəzifəli şəxsə qanunsuz olaraq maddi və sair nemətlər, imtiyazlar və ya güzəştlər təklif edən və ya vəd edən, yaxud verən fiziki və hüquqi şəxslər və ya belə hərəkətlərdə vasitəçilik etmiş şəxslər. Qanunla bütün dövlət orqanları və vəzifəli şəxslər səlahiyyətləri çərçivəsində korrupsiyaya qarşı mübarizəni həyata keçirirlər. Korrupsiya ilə əlaqədar hüquqpozmaların törədilməsi inzibati və ya
35 cinayət məsuliyyəti yaratdıqda, korrupsiyaya qarşı mübarizəni qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada hüquq-mühafizə orqanları həyata keçirirlər.Korrupsiyanın qarşısının alınması sahəsində ixtisaslaşmış orqan funksiyalarını Azərbaycan Respublikası Korrupsiyaya Qarşı Mübarizə üzrə Komissiya həyata keçirir.
Qənaət: NHMT tərəfindən aparılan monitorinqlər zamanı ,monitorinqi aparılan qurumlar tərəfindən Milli Strateqiyanın “ Şəffaflığın artırılması və korrupsiyaya qarşı mübarizənin əsas prinsipləri”nin 2-ci bənd(İnformasiya azadlığının təmin edilməsi), 4-cü bənd (Dövlət orqanlarının fəaliyyətinə nəzarət) , 5-ci bənd (Korrupsiyanınn qarşısının alınması və korrupsiya ilə əlaqədar hüquqpozmalarını görə məsuliyyət) və 6-cı bəndlərinin (Düzgün idarəçilik) yerinə yetirilməsində ciddi qüsurlar müşahidə olunub
Təklif” Monitorinqi aparılan Dövlət qurumlarında: müəyyən ödənişlərin, rüsumların və.s.elektron sistemi (yəni təmassız, nağdsız ödəniş) vasitəsilə aparılması üçün konkret işlər görülməlidir.
- Ödəniş üçün tərtib olunmuş cədvəllər və proseduralar sadələşdirilməlidir
-Lisenziyaların və icazələrin verilmə şərtlərinin sadələşdirilməsi, lisenziyaların və icazələrin verilməsinin elektron sistemi vasitəsilə aparılması vacibdir -Daşınmaz əmlakın(mənzil,bağ,torpaq və s.obyektlər)alqı-satqı,bağışlanma,vərəsəlik hüququ və s.ilə əlaqədar prosedur qaydaları sadələşdirilməli,bu prosedurlar üçün tələb olunan 1 saylı arayışın elektron sistemi(yəni təmassız,) vasitəsilə verilməsi üçün müəyyən tədbirlər görylməlidir. 11.“Vəzifəli şəxslər tərəfindən maliyyə xarakterli məlumatların təqdim edilməsi qaydaları” haqqında Azərbaycan Respublikasının qanunun icrasına dair aparılmış monitorinqin nəticələri
2005-ci ilin iyununda Azərbaycan prezidenti tərəfindən imzalanmış “Vəzifəli şəxslər tərəfindən maliyyə xarakterli məlumatların təqdim edilməsi qaydaları” haqqında qanun imzalanaraq qüvvəyə mindi. Qanuna əsasən, yüksər rütbəli dövlət məmurları, o cümlədən prezident, hökümət və parlament başçısı, nazirlər, onların müavinləri, idarə rəisləri və digər səlahiyyət sahibləri hər il Azərbaycan Respublikasının Korrupsiyaya qarşı mübarizə üzrə Komissiyasına gəlirləri barədə bəyannamə təqdim etməlidirlər. Bu sənəddə məmurlar gəlir, əmlak, əmanət, mülkiyyət payı və digər maliyyə xarakteri məlumatlarını əks etdirməlidirlər. Qanunun icrası ilə baqlı vəziyyətlə tanış olmaq məqsədi ilə 15 dövlət idarəsi və nazirlik, o cümlədən Milli Məçlis, Maliyyə Nazirliyi, Vergilər Nazirliyi, ARDNŞ, İqtisadi İnkişaf Nazirliyinə ,Korrupsiyaya qarşı Mübarizə Komissiyasına və s. rəsmi və qeyri-rəsmi formada müraciət edilmişdi ( həm jurnalist sorğusu, həm anonim mənbə vasitəsilə). Müraciətlər nəticəsində alınmış( 3 dövlət qurumu ) cavablar və aparılmış müsahibələr bu qanunun icra edilmədiyi qənaətinə gəlməyə tam əsas verir. Bəzi dövlət qurumlarında aparılmış monitorinq zamanı isə bəlli oldu ki,belə bir qanunun mövcudluğu haqda dövlət məmurlarının çoxunun informasiyası belə yoxdur. Aparılan monitorinq zamanı monitorinq subyektləri bildirdilər ki, qanunun icra edilməməyi bir neçə səbəb və amillə izah olunur. - Qanunun icrasını təmin etmək üçün zəruri olan bir sıra digər qanun və hüquqi aktlarda dəyişikliklərin edilməməyi - “Maraqların toqquşması haqqında” qanunun qəbul edilməməyi,
36 - “Korrupsiyaya qarşı mübarizə haqqında” qanuna bir sıra əlavələrin edilməməsi qeyd olunur. Bundan başqa, bildirildiyinə görə, məlum qanunun icrasını təmin etmək üçün “Cinayət yolu ilə əldə edilmiş pul vəsaitlərinin və ya digər əmlakın leqallaşdırılmasına və terrorçuluğun maliyyələşdiirlməsinə qarşı mübarizə haqqında”, “Korrupsiyaya qarşı mübarizə üzrə Komissiyası haqqında Əsasnamənin təstiq edilməsi barədə” qanunlara dəyişiklik və əlavələrin edilməsi də tələb olunur. Monitorinq subyektləri onu da qeyd etdilər ki,, qanunun icrası ilə baqlı durum Milli Məçlisin dövlət quruculuğu və hüquq siyasəti daimi komitəsinin iclaslarında bir neçə dəfə müzakirə edilib və yuxarıda qeyd edilmiş məqamlar qabardılıb. Bununla belə müvafiq qanunların qəbulu məsələsi bu günə kimi Milli Məclisin gündəliyinə daxil edilməyib. “Vəzifəli şəxslər tərəfindən maliyyə xarakterli məlumatların təqdim edilməsi qaydaları” haqda qanun icra edilməməyinin digər bir səbəbi isə Nazirlər Kabinetinin müvafiq bəyannamə formasını prezidentə təqdim etməməyidir. Qanun hökümət tərəfdən bəyannamə formasının 1 ay müddətində təqdim edilməsinin zəruriliyini tələb etdiyi halda bu şərt bu günə kimi icra edilməyib. Nəticədə bəyannamə forması təsdiq edilməyib və qanunun icrası da təmin edilməyib. Formanın təqim edilməməsinin səbəbi ilə baqlı Nazirlər Kabinetinə edilmiş müraciətə cavabında bildirildi ki, bəyannamənin forması və təqdim edilmə qaydaları Korrupsiyaya qarşı mübarizə üzrə Komissiyasının təklifi əsasında tərtib edilməldir. Belə bir təklifin isə edilmədiyi deyildi. Bütün bunlardan savayı qanun icrasının habelə bir sıra beynəlxalq konvensiyalara Azərbaycanın qoşulmaması səbəbindən də ləngidiyi deyilir. Belə ki, “Çirkli pulların yuyulmasına qarşı mübarizə üzrə hökumətlərarası quruma və beynəlxalq konvensiyaya” (FATF-Financial Action Task Force) Azərbaycan bu günə kimi qoşulmayıb. Azərbaycan 35 ölkənin üzvü olduğu həmin beynəlxalq konvensiyaya qoşulsa o halda “Vəzifəli şəxslər tərəfindən maliyyə xarakterli məlumatların təqdim edilməsi qaydaları” haqqında qanunun icrası beynəlxalq öhdəliyə çevriləcək. Bu halda isə yerli məmurlar maliyyə əməliyyatı və pul köçürmələri edərkən bu vəsaitin mənbəyini hökmən qeyd etməlidirlər. Lakin bu günə kimi FATF konvensiyasına qoşulmaqla baqlı Azərbaycanın qanunverici və icraedici hakimiyyət qollarında hər –hansı təşəbbüs nəzərdən keçirilmir. 12. Milli Strategiyanın maliyyələşdirilməsi Bununla əlaqədar on iki Dövlət qurumuna informasiya sorğusu göndərilmişdir. Bunlardan yalnız beş nazirlikdən cavab alınmışdır. Sorğunun nəticələri (bax:əlavə 2 )göstərdi ki, korrupsiya ilə mübarizə üçün icra strukturlarına maliyyə vəsaiti ayrılmayıb. Dövlət Büdcəsinin saytında da bu sahəyə maliyyə ayırmaları nəzərə çarpmadı və bununla əlaqədar verilmiş şifahi sorğuya da müsbət cavab alınmadı. Milli Strategiyada qeyd olunub ki, bu strategiyada göstərilən tədbirlər dövlət büdcəsindən və qanunvericiliklə qadağan olunmayan digər mənbələrdən maliyyələşir. Hər il dövlət büdcəsinin layihəsi hazırlanarkən dövlət orqanları Fəaliyyət Planının icrası üçün zəruri maliyyə ayrılması məqsədi ilə öz təkliflərini aidiyyəti qurumlara təqdim edirlər. Dövlət orqanları Fəaliyyət Planında nəzərdə tutulan müvafiq tədbirlərin dəstəklənməsi üçün bеynəlхalq tərəfdaşların konsultativ, metodiki, tехniki və digər yardımlarından istifadə edə biləcəklər. Qənaət:Korrupsiya ilə mübarizə üçün maliyyə vəsaitinin ayrılmamağı : - İicra strukturlarının üzərinə düşən müəyyən öhdəliklərin yerinə yetirməməyi səbəblərindən biridir - İcra strukturlarının qurumdaxili Milli Fəaliyyət planının olmamağıdır - İcra strukturlarının Milli Fəaliyyət planının yerinə yetirilməsi üçün zəruri tədbirlər üçün təkliflərin Dövlət büdcəsinə təqdim olunmamağıdır
37
Əlavə 1
Şəffaflığın artırılması və korrupsiyaya qarşı mübarizə üzrə Milli Fəaliyyət Planında nəzərdə tutulmuş tədbirlərin icra olunma səviyyəsini öyrənmək və bu tədbirlərin Milli Strategiyada nəzərdə tutulmuş prinsiplərə uyğunluğunun qiymətləndirilməsi”layihəsi üzrə
MONİTORİNQ METODOLOGİYASI
Bakı – 2009
38 Bu metodologiya Neftçilərin Hüquqlarını Müdafiə Təşkilatı tərəfindən Dünya Bankının “Monitorinq və Qiymətləndirmə - Alətlər, Metodlar və Yanaşmalar” üzrə təlimatına, milli və beynəlxalq təcrübəyə əsaslanaraq hazırlanmışdır. Hazırkı sənəddə Şəffaflığın artırılması və korrupsiyaya qarşı mübarizə üzrə Milli strateqiyanını həyata keçirilməsi ilə bağlı Milli Fəaliyyət Planın(MFP) reallaşdırılması ilə əlaqədar vəziyyətin təhlil edilməsi və monitorinq aparılması üçün metodologiya işlənib hazırlanmışdır. Bunun üçün Fəaliyyət Planında nəzərdə tutulmuş 6 istiqamətdən üç –ü (yarısı)seçiləcək və bu üç istiqamət üzrə tədbirlərin monitorinqinin nəticələrinə əsasən qiymətləndirilmə aparılacaq Metodologiyaya əsasən, korrupsiyaya qarşı mübarizə sxemləri araşdırılacaq, üzə çıxarılacaq. Şəffaflığın Artırılması və Korrupsiyaya Qarşı Mübarizə üzrə Milli Strategiyada bu sahələr üzrə nəzərdə tutulmuş tədbirlərlə tutuşdurulacaq. Bu sahələrə cavabdeh dövlət orqanlarının öz vəzifələrinə və korrupsiyaya qarşı mübarizə sahəsində Milli Strategiya ilə müəyyənləşmiş öhdəliklərinə uyğun olaraq antikorrupsiya sxemləri, proseduraları yaradılması üçün təkliflər hazırlanacaq. Təqdim olunmuş monitorinq metodologiyası vasitəsilə “Şəffaflığın artırılması və korrupsiyaya qarşı mübarizə üzər Milli strategiyanın həyata keçirilməsi ilə bağlı fəaliyyət planı (2007-2011-ci illər)” çərçivəsində Dövlət qurumlarının(Nazirliklərin) korrupsiya ilə mübarizə sahəsindəki fəaliyyəti barədə mövcud statistik məlumatları əks etdirməyə, həmin qurumların iş fəaliyyətinin real vəziyyətini müəyyən etmək üçün metodlar təklif edirik. Bu metodologiya şəffaflıq və səmərəli idarəçiliyə dair beş istiqamətli strategiya prinsipləri üzərində qurulmuşdur, hansı ki, korrupsiyanın təsirini azaltmağa xidmət edir: 1. Qiymətləndirmə və Monitorinq: yerli idarəçilikdə korrupsiyanın miqyasını və şəffaflığın dərəcəsini və növlərini anlamağa xidmət etməklə şəffaflığın inkişafının ölçülməsi üçün əsas yaradır. Bu strategiya həmçinin ictimai məlumatlılığın artırılması və vətəndaşların korrupsiyaya qarşı səfərbər edilməsi üçün çox dəyərli vasitədir. 2. Məlumata çıxış: Maraqlı tərəflərin/vətəndaşların qərar-qəbuletmədə daha effektiv iştirakı üçün məlumata çıxışının yaxşılaşdırılması. 3. Etika və səmimiyyətlilik: Mütəxəssislərə dair gözləntilərin aydınlaşdırlması da daxil olmaqla onların öz vəzifələrinə sadiq qalmalarına və ictimai inamı itirdikdə tətbiq olunan sanksiyalara nəzarəti təmin edən monitorinq mexanizmlərinin müəyyən edilməsi alətləri. 4. İnstitusional islahatlar: İnzibati proseduraların və həmçinin də struktur yenilikləri daxil olmaqla iştirakçılıq və hesabatlılığın təkmilləşdirilməsinin sadələşdirilməsi və optimallaşdırılması. 5. Spesifik məsələlərin hədəfə alınması: Şəffaflığın təkmilləşdirilməsi üçün səciyyəvi məsələlərdən giriş nöqtəsi kimi istifadə olunması. Bu məsələlər yerli inkişaf baxımından vacib olmalıdır və yerli idarəçilikdə müsbət dəyişikliklər üçün potensial təkanverici vasitə kimi çıxış edə bilər. Eyni məsələlər həmçinin korrupsiya üçün həssas olan məsələlər də ola bilər. Metodlar və vasitələr Monitorinqlərin aparılması üçün təklif olunan metodologiya monitorinqin obyektini, predmetini, metodologiyasını və monitorinq subyektləri ilə əməkdaşlıq perspektivlərinə dair metod və vasitələri özündə əks etdirir. Təqdim edilmiş metodologiya yerli hökumət qurumlarında monitorinq və qiymətləndirmə aparılmasına dair yeddi aləti özündə əks etdirir. Bu alətlərin əsas məqsədi Şəffaflığın Artırılması və Korrupsiyaya Qarşı Mübarizə üzrə Milli Strategiyada və onun Fəaliyyət Planında müvafiq dövlət qurumlarının üzərinə qoyülmuş öhdəliklərin nə dərəcədə yerinə yetirildiyini öyrənməkdir Ictimai təşkilatların müşahidələrinə görə təzahürün ölçülməsi üçün vacib vəzifə hesabatlılığın təmin edilməsidir, ictimai və daxili hesabatlılığının hər ikisi də daxil olmaqla hesabatlılığın təmin edilməsi Gözləntilər də məhz səmərəli monitorinq prosesinin arzuolunmaz fəaliyyətlərin qarşısını almasıdır, və səmərəliliyin, cavabdehliliyin və faydalılığın artırılması vasitəsilə yerli hökumət qurumlarının təzahürünün təkmilləşdirilməsidir. 1.Monitorinqin obyektləri:
39 Fəaliyyət planı üzrə öhədəlikləirin icrasına məsul olan dövlət, icra və yerli idarəetmə orqanları 2.Monitorinqin predmeti 1. Korrupsiyaya Qarşı Mübarizə üzrə Milli Strategiyada nəzərdə tutulmuş öhdəliklər 2.Öhdəliklərin yerinə yetirilməsinə məsul qurumların el.saytları 3. Vətəndaşların məlumatlara çıxışı 4. Subyektlərin informasiya açıqlığının təmini 5.Rəsmi məlumatlar 6.Qurum daxili təlimatlara riayət olunması və İş prinsipləri 7.Öhdəliklərin yerinə yetirilməsi barəsində tərtib olunmuş hesabatlar 3. Monitorinqin metodologiyası 1.İnformasiya bazasının yaradılması 2..Mövcud sənədlərin təhlili və informasiya mənbələrinin müəyyən edilməsi 3.Rəsmi məlumatların toplanması .4.Saytların monitorinqi 5.Sorğular, intervyu, ekspert rəyləri 6.Benefisiarlarla görüşlər 7.KİV-nin təhlili 8.Rəsmi məlumatla yoxlamalar .9.Vizual (hesablama) 10.İnternet-səhifəsində qeyd edilmiş əlaqə telefonlarının(qaynar xətt) işləkliyi və digər məlumatların faydalılığı 11.Monitorinq qrupunun tapıntıları haqda hesabatların öyrənilməsi 12. Maraqlı tərəflər və monitorinq qrupları arasında mübadilə və dəqiqləşmələrin müntəzəm aparılması; 13.Təklif və tövsiyyələrin hazırlanması 14.Dəyirmi Masaların təşkili 15. .Hesabatın hazırlanması və qiymətləndirmə
40 16..İctimaiyyətin məlumatlandırılması 17..Hesabatların yayılması 18.Vəkillik 4.Monitorinq subyekti monitorinq üçün nəyi təmin etməlidir? 1. İnformasiya mübadiləsinə hazırlıq 2. Monitorinq sahəsinə giriş hüququ üçün monitorinq qrupunun qeydə alınması 3. Obyektlərə girişin təmin olunması 4. Foto və video çəkilişin aparılmasına icazə 5. Çatışmamazlıqların aradan götürülməsi üzrə birgə fəaliyyətin təmin olunması 6. Birğə tədbirlərin keçirilməsi 5.Qimətləndirmə üçün kriteriyalar Müddət; Kəmiyyət Keyfiyyət Hesabatlılıq Qarşıya qoyulmuş vəzifələrin nəzərdə tutulmuş müddətdə yerinə yetirilməsi İcra olunmuş tədbirlərin miqdarı Qarşıya qoyulmuş vəzifələrin strateqiya üzrə qəbul olunmuş prinsiplə və fəaliyyət planında nəzərdə tutulmuş öhdəliklərə uyğun həyata keçirilməsi Öhdəliklərin həyata keçirilməsi haqqında hesabatın hazırlanması və ictimaiyyətə açıqlanması Bu meyarlardan istifadə edilərək fəaliyyət planının yerinə yetirilməsi bal sistemi ilə qiymətləndiriləcək YEKUN Vətəndaş cəmiyyətinin monitorinqə cəlb olunmasının üstünlüyü ondadır ki, prosesə müstəqil və müəyyən biliyə malik kənar müşahidəçi cəlb olunur. Bu ictimaiyyətin daha obyektiv və qərəzsiz məlumat əldə etməsinə zəmanət verir. Yerli hökumət qurumlarının monitorinqi yerli hökumət qurumlarının fəaliyyətinin təkcə ictimailəşdirilməsi deyil və həmçinin mövcud məsələlərin nəticələrinə təsir etmək və şəffaflıq və cavabdehliyə dair daha geniş kampaniyalara dəstək verilməsi vasitəsi kimi də istifadə edilə bilər. Nəticə olaraq qeyd edək ki, Metodologiya şəffaflığı ictimai iştirakçılıq və yerli hökumət qurumlarının təkmilləşdirilməsi üçün təkan verici strateji giriş nöqtəsi kimi təqdim edir. Bu vəsait, yerli hökumət qurumlarının səmərəli idarəçilik prinsiplərinə əsaslanan yanaşması yerli səviyyədə korrupsiyanın müvəffəqiyyətlə aradan qaldırılması və hesabatlılığın artırılması üçün ən səmərəli strategiyadır. Urbanizasiya, qloballaşma, əks-mərkəzləşmə və demokratikləşmə üzrə səylər cəld dəyişiklər iqlimi yaradır ki, hansı ki, bu bir çox imkanlar və çətinliklər əmələ gətirir. Bu keçid dövründə ən çox hiss olunan çətinliklərdən biri korrupsioner davranışı qiymətləndirən səhv həvəsləndirici idarəçilik sisteminin yaranmasının qarşısının alınmasıdır. Bunun yönləndirilməsi üçün yerli hökumət idarəçiliyinin təkmilləşdirilməsində bütün maraqlı tərəflərdən daha davamlı öhdəliklər tələb edir. Sonda, bu bir daha vurğulanmalıdır ki, bu metodologiyada təqdim olunmuş metodlar və alətlər fəaliyyətlərin ruhlandırılması üçün katalizator rolu məqsədini daşıyır. Müxtəlif ölkələrin mədəni və sosial şəraiti nəzərə alınmaqla istifadəsi nəzərdə tutula bilər.
41 13. Nəticə Bu hesabat Black Sea Trust (B/S/T) maliyyə dəstəyi ilə həyata keçirilən Şəffaflığın artırılması və korrupsiyaya qarşı mübarizə üzrə Milli Fəaliyyət Planında nəzərdə tutulmuş tədbirlərin icra olunma səviyyəsini öyrənmək və bu tədbirlərin Milli Strategiyada nəzərdə tutulmuş prinsiplərə uyğunluğunun qiymətləndirilməsi” layihəsi çərçivəsində monitorinq fəaliyyətinin nəticəsi olaraq hazırlanmışdır Monitorinq fəaliyyəti bu sahədə təcrübəsi olan ekspertlər tərəfindən həyata keçirilib. Layihənin məqsədi Fəaliyyət Planının icrasına ictimai nəzarəti həyata keçirməklə .bu planın icra vəziyyətini qiymətləndirmək, bu planın yerinə yetirilməsi üçün üzərinə məsuliyyət qoyulmuş icra strukturlarının fəaliyyətlərinin daha şəffaf və açıq olmasını təmin etmək idi. Layihənin həyata keçirilməsi müddəti dekabr 2009- noyabr 2010 cu il dövrünü əhatə etmiqşdir. Monitorinq zamanı işçi qrup aşağıdakı məsələlərə diqqət yetirmiş və qiymətləndirmişdir; 1. Korrupsiya ilə mübarizə sahəsində qanunvericiliyə edilmiş dəyişikliklər və bu dəyişikliklərin Strategiya və Tədbirlər Planında nəzərdə tutulmuş tədbirlərin icrasına təsiri 2. Strategiya və Fəaliyyət planı üzrə tədbirlər haqqında ictimaiyyətin məlumatlandırılma səviyyəsinin öyrənilməsi 3. Strategiyanın reallaşdırılması işində Vətəndaş cəmiyyəti institutlarının iştirak səviyyəsinin müəyyənləşdirilməsi . 4. Milli Strategiyanın maliyyələşdirilməsi 5. Strategiya və Fəaliyyət planında nəzərdə tutulmuş tədbirlərin icrasında səmərəliliyin artırılması üçün tövsiyələrin verilməsi Şəffaflığın artırılması və Korrupsiyaya qarşı mübarizə üzrə Milli Strategiyanın həyata keçirilməsi ilə bağlı fəaliyyət planının icrası üzrə monitorinqləri göstərdi ki Startegiya və Fəaliyyət planı qəbul edildikdən bu günə kimi dövlət orqanları , bələdiyyələr və digər məsul qurumalar tərəfindən müəyyən işlər görülmüşdür. Strategiya və fəaliyyət planının hazırlanmasına ictimaiyyətin nümayəndələri cəlb olunmuşdur. Lakin hələ də FP-nın yerinə yetirilməsi üzrə çoxlu sayda problemlər mövcuddur.Bu problemlərin yaranmasınnda əsas səbəb kimi. FP-nın reallaşdırılması üzrə kifayət qədər Dövlət nəzarətinin olmaması və ictimai nəzarətin zəif təşkil olunmasıdır. Monitorinq göstərdi ki, Fəaliyyət Planının icrası üzrə məsul icra orqanları Strategiyanın bir çox prinsiplərinə əməl etməmiş, korrupsiyaya qarşı mübarizə üzrə tərtib etdiyi hesabatlar formal xarakter daşımışdır. Bunu monitorinq qrupu üzvlərinin əhalinin ən çox təmasda olduğu və ən çox şikayətləndikləri səkkiz dövlət qurumunda aparılmış monitorinqin nəticələri də sübut etdi.Belə ki,bu qurumlarda, informasiya azadlılığının təmin olunmaması,.dövlət nəzarətinin olmaması, FP-da nəzərdə tutulmuş tədbirlərin reallaşdırılmaması və məhz bunun nəticəsində isə rüşvət və korrupsiyanın get-gedə artması faktları müşahidə olundu.
NHMT –nin ekspertləri, monitorinq qrupunun üzvləri aparılmış monitorinqin nəticələrini əsas götürürərək aşağıdakı nəticəyə gəldi:
Müsbət qənaətlər: 1. Ölkədə Korrupsiya ilə mübarizə məqsədilə qanunlar qəbul olunub 2. -Azərbaycan Respublikasının Korrupsiyaya qarşı Mübarizə Komissiyası yaradılmışdır 3. -Baş Prokurorun yanında korrupsiyaya qarşı Mübarizə Komitəsi yaradılmışdır 4. -Korrupsiyaya qarşı mübarizə üzrə Milli Strategiya və bu strategiyanın həyata keçirilməsi ilə bağlı Fəaliyyət Planını qəbul olunub
42 5. Korrupsiyaya qarşı mübarizə üzrə Komissiyanın dəstəyi ilə “Prodemos” və “Antikorrupsiya Araşdırmalar Mərkəzi” qeyri-hökumət təşkilatlarının birgə təşəbbüsü ( www.RUSUM.az) internet səhifəsi yaradılmışdı. Mənfi qənaətlər 1.Ölkədə Korrupsiyaya qarşı mübarizə məqsədilə qanunlar qəbul olunsa da, bu qanunların bəziləri işləmir Milli Strategiya korrupsiyaya qarşı mübarizə sahəsində qanunvericiliyin təkmilləşdirilməsi, vətəndaş cəmiyyətinin daha sıx əməkdaşlığa cəlb edilməsi, antikorrupsiya mədəniyyətinin artırılması, dövlət orqanlarının, o cümlədən hüquq mühafizə orqanlarının və məhkəmələrin fəaliyyətinin müasir tələblərə uyğun olaraq qurulması, iqtisadi və sosial sahədə inkişafa mane olan amillərin aradan qaldırılması üçün tədbirlər müəyyən edir. Milli Strategiya üzrə əsas istiqamətlərdən biri kimi milli qanunvericiliyin təkmilləşdirilməsi nəzərdə tutulmuş və bura aşağıdakı tədbirlər daxil edilmişdir.
1. BMT-nin Korrupsiya əleyhinə Konvensiyasının, Avropa Şurasının korrupsiya ilə əlaqədar cinayət və mulki-huquqi məsuliyyət haqqında konvensiyalarının və Azərbaycan Respublikasının tərəfdar cıxdığı digər beynəlxalq sənədlərin Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyin tam implementasiyası ucun tədbirlər davam edilməsi. 2. Şəffaflığın artırılması və korrupsiyaya qarşı mübarizə üzrə bir sıra normativ hüquqi aktların, o cümlədən hüquqi şəxslərin cinayət məsuliyyətinin müəyyən edilməsi. 3. Çirkli pulların yuyulmasının qarşısının alınması. 4. Maraqlar toqquşmasının qarşısının alınması. 5. Siyasi partiyaların maliyyələşməsində şəffaflığın artırılması ilə bağlı layihələrin və Fəaliyyət Planında göstərilən digər qanunvericilik aktlarının layihələrinin hazırlanması nəzərdə tutulmuşdur. Nəzərdə tutulmuş qanunvericilik aktlarından “Cinayət yolu ilə əldə edilmiş pul vəsaitlərinin və ya digər əmlakın leqallaşdırılmasına və terrorçuluğun maliyyələşdirilməsinə qarşı mübarizə haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunun 10 fevral 2009-cu il tarixdə qəbul edilməsinə baxmayaraq, Qanunun özü natamamdır və “Cinayət nəticəsində əldə olunmuş gəlirlərin leqallaşdırılması, aşkar edilməsi, götürülməsi və müsadirə olunması haqqında” Avropa Şurasının 08 noyabr 1990-cı il tarixli Konvensiyasının tələblərinə tam cavab vermir. Konvensiyasının tələblərinə görə bəzi qanunvericilik aktlarına dəyişikliklər və əlavələr edilməyib. BMT-nin Korrupsiya əleyhinə Konvensiyasında, Avropa Şurasının (AŞ) Korrupsiya ilə əlaqədar Cinayət Məsuliyyəti haqqında Konvensiyasında və Korrupsiya ilə əlaqədar MülkiHüquqi Məsuliyyəti haqqında Konvensiyasında, habelə
İƏİT-nin (İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatı) Xarici Dövlət Rəsmilərinin Beynəlxalq Biznes Əməliyyatlarında rüşvətxorluqla mübarizə üzrə Konvensiyasında nəzərdə tutulmuş milli səviyyədə görülən bir sıra tədbirlər Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyində öz əksini tapmamışdır. Məsələn: BMT-nin Korrupsiya əleyhinə Konvensiyasında əks olunmuş mad.20 “Qanunsuz varlanma” və Avropa Şurasının (AŞ) Korrupsiya üzrə Cinayət Hüququ Konvensiyasında əks olunmuş mad.14 “Mühasibat əməliyyatlarına aid hüquqpozmalar”Azərbaycan Respublikasının Cinayət Məcəlləsində cinayət hüquqpozmaları kimi təsnif edilməmişdir. Milli Strategiya üzrə tədbirlərdən biri də vəzifəli şəxslər tərəfindən maliyyə xarakterli məlumatların verilməsi qaydalarının tətbiqi üçün müvafiq işlər görülməsi nəzərdə tutulmuşdur. Lakin, “Vəzifəli şəxslər tərəfindən maliyyə xarakterli məlumatların təqdim edilməsi qaydaları haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu 24 iyun 2005-ci il tarixdən qəbul edilməsinə baxmayaraq, bu günə kimi Qanun işləmir. Qanunun 4.1 maddəsinə görə maliyyə xarakterli məlumatlar bəyannamə formasında təqdim olunmalıdır. Bəyannamənin forması və təqdim edilmə qaydalarının müəyyən edilməsi Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 9 avqust 2005-ci il tarixli Fərmanı ilə Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinə tapşırılmışdır ki, iki ay müddətində işlənilib, Azərbaycan Respublikası Prezidentinə təqdim
43 edilsin. Ancaq, bu günə kimi Fərman icra olunmadığına görə Qanun da işləmir. NHMT İB qanunun tətbiqini həm monitorinqlər ,həm də informasiya sorğuları vasitəsilə araşdırmışdır Azərbaycan Respublikası Məhkəmə-Hüquq Şurasının 22 iyun 2007-ci il tarixli qərarı ilə təsdiq edilmiş Hakimlərin Etik Davranış Kodeksi natamamdır və Birləşmiş Millətlər Təşkilatı tərəfindən 26 noyabr 2002-ci ildə qəbul edilmiş “Hakimlərin Banqalor davranış prinsipləri”ni özündə tam əks etdirmir. Buna görə də Hakimlərin Etik Davranış Kodeksi “Dövlət Qulluqçularının etik davranış qaydaları haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanunu və digər dövlətlərdə qəbul edilmiş analoji Hakimlərin Etik Davranış Kodeksləri kimi Qanun şəkilində ölkənin Parlamenti tərəfindən qəbul edilməlidir.
2.Korrupsiyaya qarşı mübarizə üzrə Milli Strategiya və bu strategiyanın həyata keçirilməsi ilə bağlı Fəaliyyət Planının yerinə yetirilməsi üçün üzərinə məsuliyyət qoyulmuş icra orqanlarının qurum daxili fəaliyyət planları yoxdur 3.Fəaliyyət Planının yerinə yetirilməsi üçün üzərinə məsuliyyət qoyulmuş icra orqanlarının Həyata keçirilən Strategiya və Fəaliyyət planı üzrə tədbirlər haqqında ictimaiyyətin məlumatlılığının təmin olunması qənaət bəxş deyil. Dövlət orqanlarının fəaliyyətində şəffaflığın artırılmasının korrupsiyaya qarşı mübarizənin əsas şərtidir. Bunun üçün informasiya azadlığının təmin olunması vacibdir. Lakin korrupsiyaya qarşı mübarizə sahəsində bu ölkədə olan əsas problemlərdən birinə çevrilib. Belə ki, - İnformasiya azadlığının təmin edilməsi -Qeyri-hökumət təşkilatları (ictimai birliklər və fondlar) haqqında Qanununa (Maddə 28. Dövlət hakimiyyəti orqanları və Qeyri-Hökumət Təşkilatları arasında əlaqə) Qeyri-Hökumət Təşkilatının hüquqlarının bütün dövlət orqanları tərəfindən qorunduğu, Qeyrihökumət təşkilatları qanunvericilik çərçivəsində öz fəaliyyətini müstəqil olaraq həyata keçirmək hüququna malik olduğu təsbit olunub. Əldə edilməsi qanunla məhdudlaşdırılan informasiyalar istisna olmaqla dövlət
orqanları öz fəaliyyətləri barədə məlumatları ictimaiyyətə çatdırmalıdırlar. Dövlət orqanları
şəxslərin, kütləvi informasiya vasitələrinin və vətəndaş cəmiyyəti institutlarının onların fəaliyyətləri barədə informasiya ala bilmələri üçün zəruri tədbirlər görürlər. “Şəffaflığın artırılması və korrupsiyaya qarşı mübarizə üzrə Milli Strategiyada (“Milli Strategiya üzrə Tədbirlər 6. Korrupsiyaya qarşı mübarizədə əməkdaşlıq”) vətəndaş cəmiyyəti institutları, kütləvi informasiya vasitələri və özəl sektor Fəaliyyət Planının icrası üzrə tərəfdaş kimi müəyyən ediliblər. Milli Strategiyanın Fəaliyyət Planında 93 pozisiya üzrə QHT-lər, vətəndaş cəmiyyəti institutları tərəfdaş kimi göstərilib. Məhz qeyd olunanları əsas götürərək layihə reallaşdırılarkən NHMT Sirtegiya üzrə Fəaliyyət Planının icrasına məsul olan dövlət orqanlarına 37 informasiya sorğusu ilə müraciət etmişdi.Bu sorğulardan 14 informasiya sorğusuna cavab alınmışdır. 21 sorğuya cavab verilməmişdir. İki Dövlət qurumu sorğuya mahiyyəti üzrə cavab verməmişdir.(sorğular əlavə olunur) Bu isə Şəffaflığın artırılması və korrupsiyaya qarşı mübarizənin əsas prinsiplərindən biri olan “İnformasiya azadlığının təmin edilməsi “prinsipinin müvafiq icra orqanları tərəfindən pozulması deməkdir. Monitorinq qrupu informasiya sorğusu vasitəsilə icra orqanlarına ünvanlanmış hər bir sual üzrə də monitorinqlər aparmışdır.
Monitorinq qrupu şəffaflığın əsas prinsiplərindən biri olan “ Dövlət orqanlarının öz fəaliyyətləri barədə dövri hesabatları və məlumatları ictimaiyyətə təqdim etmələri” ilə əlaqədar Fəaliyyət Planının yerinə yetirilməsi üzrə məsul olan 12 icra orqanının saytının monitorinqini aparmışdır: Monitorinq nəticələrinə əsasən: Fəaliyyət Planında üzərilərinə öhdəlik qoyulmuş icra orqanlarının fəaliyyətləri ilə əlaqədar 19 pozisiya üzrə əldə olunmuş tapıntıların 12-i mənfi qənaət , 7-si isə müsbət qənaətdir. Buna əsasən demək olar ki, bu sahə üzrə öhdəliyin yerinə yetirilməsində qüsurlar mövcuddur.
4. Dövlət orqanlarının fəaliyyətinə nəzarət bəndi üzrə monitorinq qrupunun apardığı müşahidənin nəticələri
44 “Korrupsiyaya qarşı mübarizə haqqında” Qanunda korrupsiyaya aşağıdakı kimi anlayış verilir: Korrupsiya – vəzifəli şəxslərin öz statusundan, təmsil etdiyi orqanın statusundan, vəzifə səlahiyyətlərindən və ya həmin status və səlahiyyətlərdən irəli gələn imkanlardan istifadə etməklə qanunsuz olaraq maddi və sair nemətlər, imtiyazlar və ya güzəştlər əldə etməsi, habelə fiziki və hüquqi şəxslər tərəfindən qeyd edilən maddi və sair nemətlərin, imtiyazların və ya güzəştlərin qanunsuz olaraq vəzifəli şəxslərə təklif və ya vəd olunması və yaxud verilməsi yolu ilə həmin vəzifəli şəxslərin ələ alınmasıdır. Qanunla korrupsiya hüquqpozmalarının subyektləri aşağıdakılar hesab edilir: Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası və qanunları ilə müəyyən olunmuş qaydada dövlət orqanlarına seçilmiş və ya təyin edilmiş şəxslər; • Xüsusi səlahiyyət əsasında dövlət orqanlarını təmsil edən şəxslər; • İnzibati vəzifə tutan dövlət qulluqçuları; • Dövlət orqanlarının müvafiq struktur vahidlərində, dövlət idarə, müəssisə və təşkilatlarında, habelə dövlətin nəzarət səhm zərfinə sahib olduğu təsərrüfat subyektlərində təşkilati - sərəncamverici və ya inzibati təsərrüfat funksiyalarını həyata keçirən orqanlar; • Azərbaycan Respublikasının dövlət orqanlarında seçkili vəzifələrə namizədliyi qanunla müəyyən olunmuş qaydada qeydə alınmış şəxslər; • Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyi ilə müəyyən edilmiş qaydada yerli özünüidarəetmə orqanlarına seçilmiş şəxslər; • Yerli özünüidarəetmə orqanlarında təşkilati-sərəncamverici və ya inzibati-təsərrüfat funksiyalarını həyata keçirən şəxslər; • qanunla müəyyən edilmiş hallarda dövlət orqanlarının səlahiyyətlərini yerinə yetirən qeyri-dövlət orqanlarında təşkilati-sərəncamverici və ya inzibati-təsərrüfat funksiyalarını həyata keçirən şəxslər; • öz nüfuzundan və ya əlaqələrindən istifadə edərək vəzifəli şəxsin qərarına qanunsuz təsir göstərmək müqabilində maddi və sair nemətlər, imtiyazlar və ya güzəştlər əldə edən şəxslər; • vəzifəli şəxsə qanunsuz olaraq maddi və sair nemətlər, imtiyazlar və ya güzəştlər təklif edən və ya vəd edən, yaxud verən fiziki və hüquqi şəxslər və ya belə hərəkətlərdə vasitəçilik etmiş şəxslər.
Qanunla bütün dövlət orqanları və vəzifəli şəxslər səlahiyyətləri çərçivəsində korrupsiyaya qarşı mübarizəni həyata keçirirlər. Korrupsiya ilə əlaqədar hüquqpozmaların törədilməsi inzibati və ya cinayət məsuliyyəti yaratdıqda, korrupsiyaya qarşı mübarizəni qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada hüquqmühafizə orqanları həyata keçirirlər. Korrupsiyanın qarşısının alınması sahəsində ixtisaslaşmış orqan funksiyalarını AR Baş Prokurorluğunun Korrupsiyaya qarşı mübarizə idarəsi, Azərbaycan Respublikası
Korrupsiyaya Qarşı Mübarizə üzrə Komissiya həyata keçirir. Strategiyanın reallaşdırılması ilə bağlı tədbirlərin icrasına vətəndaş cəmiyyətinin cəlb edilməsi səviyyəsini qənaətbəxş hesab etmək olmaz. Belə ki, FP icrasına məsul qurumların hər hansı bir QHT ilə əməkdaşlığı haqqında demək olar ki, məlumatlar yoxdur. (Korrupsiyaya Qarşı Mübarizə üzrə Komissiya komissiyası istisna olmaqla), Baş tutan əməkdaşlıqlarda adətən icra qurumlarının fəaliyyətinin deyil vətəndaş cəmiyyətinin təşəbbüslərin nəticəsində olmuşdur. Bu bir daha FP icrasına məsul olan qurumlar tərəfindən bir çox hallarda tədbirlərin formal olaraq keçirilməsində xəbər verir. Digər tərəfdən Strategiyanın həyata keçirilməsi siyasətində vətəndaş cəmiyyətinin iştirakının təmin edilməsi sahəsində dəqiq prosedura və mexanizmlər hazırlanmalıdır. Vətəndaş Cəmiyyətinin bu prosesə cəlb edilməsi üçün Korrupsiyaya Qarşı Mübarizə üzrə Komissiyasına daha geniş funksiyalar verilməli və bu orqanın statusu gücləndirilməlidir. NHMT tərəfindən aparılan monitorinqlər zamanı, monitorinqi aparılan qurumlar tərəfindən Milli Strategiyanın “ Şəffaflığın artırılması və korrupsiyaya qarşı mübarizənin əsas prinsipləri”-nin, 2-ci bənd(İnformasiya azadlığının təmin edilməsi), 4-cü bənd, (Dövlət orqanlarının fəaliyyətinə nəzarət), 5-ci bənd (Korrupsiyanın qarşısının alınması və korrupsiya ilə əlaqədar hüquqpozmalarını görə məsuliyyət) və 6- cı bəndlərinin (Düzgün idarəçilik) yerinə yetirilməsində ciddi qüsurlar müşahidə olunub Ölkədə korrupsiyaya qarşı mübarizə məqsədilə müəyyən işlər görülsə də ,FP-da nəzərdə tutulmuş öhdəliklərin yerinə yetirilməsi üzrə dövlət nəzarəti zəifdir. Bundan əlavə dövlət orqanlarının korrupsiyaya qarşı mübarizə məqsədilə öz tabeliklərində olan qurumlar üzərində səmərəli nəzarəti həyata keçirtmirlər. NHMT-nin 7 dövlət qurumunda apardığı monitorinqlərin nəticəsi də bunun təsdiq etdi. Monitorinq hüquqi
45 və fiziki şəxslərin ən çox təmasda olduğu və ölkədə korrupsiyanın qarşısınn alınmasında daha çox məsul olan dövlət qurumlarında aparılmışdır. NHMT tərəfindən aparılan monitorinqlər zamanı, monitorinqi aparılan qurumlar tərəfindən Milli Strategiyanın “Şəffaflığın artırılması və korrupsiyaya qarşı mübarizənin əsas prinsipləri ”-nin ; • 2-ci bənd(İnformasiya azadlığının təmin edilməsi), • 4-cü bənd(Dövlət orqanlarının fəaliyyətinə nəzarət) , • 5-ci bənd (Korrupsiyanın qarşısının alınması və korrupsiya ilə əlaqədar hüquqpozmalarını görə məsuliyyət) • 6-cı bəndlərinin (Düzgün idarəçilik) yerinə yetirilməsində ciddi qüsurlar müşahidə olunub Məhz buna görə də ölkə vətəndaşları müəyyən dövlət qurumlarında davam etməkdə olan korrupsiya və rüşvətdən əziyyət çəkirlər ki, Bu da əhalinin sosial durumuna ciddi təsir etməklə bağlı dövlət və hakimiyyət orqanlarına qarşı inamı ciddi şəkildə zəiflədi demokratik təsisatların və ümumilikdə cəmiyyətin inkişafını zəiflədir. Milli Strategiyanın maliyyələşdirilməsi Bununla əlaqədar on iki Dövlət qurumuna informasiya sorğusu göndərilmişdir. Bunlardan yalnız beş nazirlikdən cavab alınmışdır. Sorğunun nəticələri (bax:əlavə 2 )göstərdi ki, korrupsiya ilə mübarizə üçün icra strukturlarına maliyyə vəsaiti ayrılmayıb. Dövlət Büdcəsinin saytında da bu sahəyə maliyyə ayırmaları nəzərə çarpmadı və bununla əlaqədar verilmiş şifahi sorğuya da müsbət cavab alınmadı.Korrupsiya ilə mübarizə üçün maliyyə vəsaitinin ayrılmamağı isə : - İicra strukturlarının üzərinə düşən müəyyən öhdəliklərin yerinə yetirməməyi səbəblərindən biridir - İcra strukturlarının qurumdaxili Milli Fəaliyyət planının olmamağıdır. - İcra strukturlarının Milli Fəaliyyət planının yerinə yetirilməsi üçün zəruri tədbirlər üçün təkliflərin Dövlət Büdcəsinə təqdim olunmamağıdır Sonda qeyd edirik ki, Şəffaflığın artırılması və korrupsiyaya qarşı mübarizə üzrə Milli Fəaliyyət Planının həyata keçirməsi üzərində monitorinqlərin aparılması xeyli qüvvə və resurslar cəlb edən işdir. Aparılmış monitorinqin nəticəsi isə göstərdi ki, Strategiya və Fəaliyyət Planı üzərində ictimai nəzarətin təmin olunması olduqca vacibdir. Hesab edirik ki, bu monitorinqlər davamlı olaraq aparılmalı və ictimaiyyət bu prosesə geniş şəkildə cəlb edilməlidir. 14. Təklif və tövsiyələr 1. Qanunvericiliyin təkmilləşdirilməsi üzrə
1.1. BMT-nin Korrupsiya əleyhinə Konvensiyasında, Avropa Şurasının (AŞ) Korrupsiya ilə əlaqədar Cinayət Məsuliyyəti haqqında Konvensiyasında və Korrupsiya ilə əlaqədar Mülki-Hüquqi Məsuliyyəti haqqında Konvensiyasında, habelə İƏİT-nin (İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatı) Xarici Dövlət Rəsmilərinin Beynəlxalq Biznes Əməliyyatlarında rüşvətxorluqla mübarizə üzrə Konvensiyasında nəzərdə tutulmuş milli səviyyədə görülən bir sıra tədbirlər Azərbaycan Respublikasının Cinayət Məcəlləsində öz əksini tapmamışlar. Məsələn: -BMT-nin Korrupsiya əleyhinə Konvensiyasında əks olunmuş mad.20 “Qanunsuz varlanma” və Avropa Şurasının (AŞ) Korrupsiya üzrə Cinayət Hüququ Konvensiyasında əks olunmuş mad.14 “Mühasibat əməliyyatlarına aid hüquqpozmalar” Azərbaycan Respublikasının Cinayət Məcəlləsində cinayət hüquqpozmaları kimi təsnif edilməmişlər.
46 Cinayət yolu ilə əldə edilmiş pul vəsaitlərinin və ya digər əmlakın leqallaşdırılmasına və terrorçuluğun maliyyələşdirilməsinə qarşı mübarizə haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanununa dəyişikliklər(təkliflər) və əlavələr
Maddə 1. Əsas anlyışlar Maddə Əlavə Maddə 1. Əsas anlayışlar 1.0.3. Cinayət yolu ilə əldə edilmiş pul vəsaitlərinin və ya digər əmlakın leqallaşdırılması - cinayət yolu ilə əldə edilmiş pul vəsaitlərinə və ya digər əmlaka qanuni status vermək, onların əldə edilməsinin həqiqi mənbəyini gizlətmək məqsədilə belə pul vəsaitlərindən və ya əmlakdan istifadə etməklə(əlavə) maliyyə əməliyyatlarının və ya digər əqdlərin həyata keçirilməsidir. Maddə 4. Monitorinq iştirakçıları
Maddə 6. Dövlət nəzarət orqanları 6.1.2. qiymətli kağızlar bazarının,(əlavə1) peşəkar iştirakçıları olan brokerlər, qiymətli kağızların idarə olunması üzrə peşəkar fəaliyyəti həyata keçirənlər, (əlavə2), investisiya fondları üçün - qiymətli kağızlar bazarına nəzarəti həyata keçirən müvafiq icra hakimiyyəti orqanı.
və ya ona sahiblənməklə (yiyələnməklə) və ya onun istifadəsinə sərəncam verməklə
4.0.10. totalizator oyunu keçirdən təşkilatlar və bukmeyker kontorları, lotereya, totalizator və hər hansı mərc əsasında keçirdilən, o cümlədən onun elektron formasında, oyunların təşkilatçısı. 4.0.12. fond, əmtəə mal, xammal və digər birjaları 1.fond, əmtəə mal, xammal və digər birjalarının 2. lotereya, totalizator və hər hansı mərc əsasında keçirdilən, o cümlədən onun elektron formasında, oyunların təşkilatçısı Qəbul olunmuş qanunla bagli qanunvericilikdə olunmalı dəyişikliklər
1. «Cinayət nəticəsində əldə olunmuş gəlirlərin leqallaşdırılması, aşkar edilməsi, götürülməsi və müsadirə olunması haqqında» Avropa Şurasının 08 noyabr 1990-cı il tarixli Konvensiyasının tələblərinə görə (Konvensiyanın 6 maddəsi) Azərbaycan Respublikasının Cinayət və CinayətProsessual Məcəllələrində aşağıda göstərilən qanun pozuntuları cinayət kimi qiymətləndirilməlidir
(tövsif olunmalıdır):
1.1. mənşəyi qanunsuz olan maddi sərvətlərin (dəyərlərin) əldə edilməsinin həqiqi mənbəyini gizlətmək və ya belə bir cinayətdə əlaqəsi olan hər kəsə cinayət məsuliyyətindən boyun qaçırtmaqda köməklik (yardım) etmək məqsədilə onların, yəni cinayət yolu ilə əldə edildiyi maddi sərvətlərin (dəyərlərin), konversiyası və ya təhvil verilməsi;
47 1.2. cinayət yolu ilə əldə edildiyi maddi sərvətlərin (dəyərlərin) və ya onlarla əlaqələndirilmiş hüquqların əldə edilməsinin həqiqi mənbəyini, mənşəyini, olduğu yerini, yerləşdirilməsini, əməliyyatlarını və ya həqiqi mənsubiyyətini gizlədilməsi və ya təhrif edilməsi;
1.3. cinayət yolu ilə əldə edildiyi maddi sərvətlərdən (dəyərlərdən) istifadə edilməsi və ya ona sahiblənməsi (yiyələnməsi) və ya onun istifadəsinə sərəncam verilməsi;
1.4. maddədə əks olunmuş qanun pozuntularında birbaşa və ya onun törədilməsində kömək (yardım) göstərməklə və ya məsləhət verməklə təkbaşına və ya birlik (ittifaq) şəkilində iştirak edilməsi və ya iştirak edilməsində sui-qəsdi.
2. Cinayət yolu ilə əldə edilmiş pul vəsaitlərinin və ya digər əmlakın leqallaşdırılmasına və terrorçuluğun maliyyələşdirilməsinə qarşı mübarizədə Konvensiyasının tələblərinə görə (Konvensiyanın 2,3 maddələri) Azərbaycan Respublikasının Cinayət və Cinayət-Prosessual Məcəllələrində aşağıda göstərilən dəyişikliklər və əlavələr olunmalıdır:
2.1 Cinayət alətlərin və cinayət nəticəsində əldə olunmuş gəlirlərin və ya həmin gəlirlərin miqdarında maddi əmlakın müsadirəsi nəzərdə tutulmalıdır; 2.2. müsadirə olunası maddi əmlakın eyniləşdirilməsi və axtarışı imkanı yaradılmalıdır;
2.3 Müsadirəsi nəzərdə tutulmuş maddi əmlakla bağlı hər hansı bir əməliyyatın keçirilməsinin, təhvil verilməsinin və ya özgəninkiləşdirilməsinin qarşısı alınmalıdır.
Onun üçün məhkəmələr və müvafiq orqanlar tərəfindən bank, maliyyə və ya kommersiya sənədlərin tələb edilməsi və ya onların üzərinə həbs qoyulması, bank hesablarını nəzarətə götürülməsi, telekommunikasiyaların tədqiqi və ələ keçirilməsi, informasiya sistemlərinə daxil olması kimi səllahiyyətlər və tədbirlər Konvensiyasının tələblərinə görə (Konvensiyanın 4 maddəsi) Azərbaycan Respublikasının Cinayət-Prosessual Məcəlləsində nəzərdə tutulmalıdır.
2. .Hakimlərin və məhkəmələrin fəaliyyətinin təkmilləşdirilməsi
2.1. Hakimlərin vəzifəyə təyin olunması qaydaları • Məhkəmə hakimiyyətinin və Məhkəmə-Hüquq Şurasının formalaşdırılmasında Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasında və qanunvericiliyində əsaslı dəyişikliklər aparılması üçün zərurət yaranır. Məhkəmə-Hüquq Şurasının hər hansı hakimiyyət orqanlarını təmsil etməyən namizədlərdən ibarət formalaşdırılması Milli Məclisə həvalə edilməli və Şura ölkənin parlamentinə hesabatlı olmalıdır. Bütün hakimlərin vəzifəyə təyinatları və vəzifədən azad olunmaları yalnız Milli Məclisin qərarı ilə həyata keçirilməlidir. 2.2 Hakimlərin səlahiyyət müddətləri, cəzalandırılması, tutduqları vəzifələrindən kənarlaşdırılması və ya çıxarılması • Azərbaycan Respublikası qanunvericiliyində əsaslı dəyişikliklər aparılması üçün zərurət yaranıb. Hakimlərin səlahiyyət müddətləri ən azı onların pensiya yaşına çatanadək uzadılmalı və icra hakimiyyəti orqanları tərəfindən hakimlərin cəzalandırılması, tutduqları vəzifələrindən kənarlaşdırılması və ya çıxarılması imkanları istisna olmalıdır. • Azərbaycan Respublikası Məhkəmə-Hüquq Şurasının 22 iyun 2007-ci il tarixli qərarı ilə təsdiq edilmiş Hakimlərin Etik Davranış Kodeksi natamamdır və Birləşmiş Millətlər Təşkilatı tərəfindən 26 noyabr 2002-ci ildə qəbul edilmiş “Hakimlərin Banqalor davranış prinsipləri”ni özündə tam əks etdirmir. Buna görə də, Hakimlərin Etik Davranış Kodeksi “Dövlət Qulluqçularının etik davranış qaydaları haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanunu və digər
48 dövlətlərdə qəbul edilmiş analoji Hakimlərin Etik Davranış Kodeksləri kimi Qanun şəkilində ölkənin Parlamenti tərəfindən qəbul edilməlidir.
2.4. Məhkəmə, məhkəmə icraçıları və prokurorluq • Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasında dəyişikliklər edilməli və beləliklə də məhkəmə icraçıları orqanı məhkəmə hakimiyyəti bölməsinə aid edilməli və məhkəmə icraçıları isə hakimlərə tabe olmalıdır (məsələn Amerika Birləşmiş Ştatlarının məhkəmə marşalları). • Azərbaycan Respublikası Prokurorluğu icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən təyin və idarə olunduğu üçün Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının məhkəmə hakimiyyəti bölməsindən çıxarılıb icra hakimiyyəti bölməsinə aid edilməlidir. 2.5. KİV və məhkəmə hakimiyyəti • Demokratik cəmiyyətdə azad mətbuat olmadan müstəqil məhkəmə hakimiyyəti ola bilməz. Azərbaycanda demokratik cəmiyyətin inkişafı üçün müstəqil məhkəmə hakimiyyəti və azad mətbuat birgə əməkdaşlıq etməlidirlər. Bu vacib demokratik institutların qarşılıqlı anlaşma və dəstək şəraitində çalışması üçün KİV-lə bağlı Azərbaycan Respublikası qanunvericiliyində və məhkəmə praktikasında əsaslı dəyişikliklər aparılması üçün zərurət vardır. 3. Mlli Strategiyanın icrasında Vətəndaş Cəmiyyəti İnstitutlarının rolunun artırılması
1. Korrupsiyaya Qarşı Mübarizə üzrə Komissiya və digər dövlət orqanları, özəl sektorun QHT-lərlər korrupsiyaya qarşı mübarizə sahəsində əməkdaşlığa təşviq etmək üçün tədbirlər görməlidirlər. Xüsusi maarifləndirici tədbirlər, dəyirmi masalar, konfranslar, görüşlər keçirilməlidirlər. Bu hökumət bu məsələdə maraqlı olduğunu və hər iki tərədə əməkdaşlığın inkişafı üçün kömək etməyə hazır olduğunu real addımlarla ortaya qoymalıdır.
2. Korrupsiyaya qarşı mübarizə sahəsində dövlət orqanları ilə QHT-lərin əməkdaşlığının genişləndirilməsi və bu əməkdaşlığın yeni formalarının, mexanizmlərini tapılması üçün hökumətin antikorrupsiya siyasətinin həyata keçirilməsinə məsul dövlət orqanları mövcud vəziyyəti dəyərləndirməli, təhlil etməli, QHT-lərlə bu barədə məsləhətləşmə aparmalıdırlar. Birgə müzakirələr QHT-lərlə əməkdaşlığın daha təkmil mexanizm və nümunələrinin yaradılmasına imkan verərdi
3. Hüquq-mühafizə orqanlarının korrupsiyaya qarşı mübarizədə önləyici, qabaqlayıcı tədbirlərin görülməsi üçün QHT-lərlə əməkdaşlığı daha da dərinləşdirmələri üçün tədbirlər görməlidirlər.
4. Korrupsiyaya qarşı mübarizə ilə bağlı illik hesabatlarda və Strategiyanın icrası ilə bağlı hesabatlarda QHT-lərin apardıqları monitorinqlərin, tədqiqatların nəticələrindən də istifadə olunmalıdır. Bu mövcud vəziyyəti daha obyektiv dəyərləndirməyə kömək edərdi.
5. Korrupsiyaya Qarşı Mübarizə üzrə Komissiya Strategiyanın icrası ilə bağlı dövlət qurumlarının QHT-lərlə hansı səviyyədə əməkdaşlıq etmələrini qiymətləndirməli və çatışmazlıqların aradan qaldırılması üçün təklif və tövsiyələrini verməsi məqsədəuyğun olardı.
4. Dövlət orqanlarının fəaliyyətinə nəzarət bəndi üzrə monitorinq qrupunun apardığı monitorinqin nəticələri Monitorinqi aparılan Dövlət qurumlarında;
49 1. Müəyyən ödənişlərin, rüsumların və.s elektron sistemi(yəni təmassız, nağdsız ödəniş) vasitəsilə aparılması üçün konkret işlər görülməlidir.
2.Hesabat formaları və hesabatların verilməsi proseduraları sadələşdirilməlidir
3.Lisenziyaların və icazələrin verilmə şərtlərinin sadələşdirilməsi, lisenziyaların və icazələrin verilməsinin elektron sistemi vasitəsilə aparılması vacibdir
4.Daşınmaz əmlakın(mənzil,bağ,torpaq və s.oöyektlər)alqı-satqı,bağışlanma,vərəsəlik hüququ və s.ilə əlaqədar prosedur qaydaları sadələşdirilməli,bu prosedurlar üçün tələb olunan 1 saylı arayışın elektron sistemi(yəni təmassız,) vasitəsilə verilməsi üçün müəyyən tədbirlər görülməlidir..
5. Fəaliyyət Planında nəzərdə tutulmuş tədbirlərin icra orqanları tərəfindən yerinə yetirilməsimonitorinqin nəticələri-Dövlət orqanları tərəfindən hesabatlılığın təmin edilməsi
: 1. Milli Strategiya və Fəaliyyət Planının həyata keçirilməsi ilə bağlı dövlət məmurları və Vətəndaş Cəmiyyəti İnstitutlarının iştirakı ilə diskussiya və forumların təşkil olunması məqsədəuyğundur..
2. İctimai televiziyada əhalinin maarifləndirməsi üçün korrupsiya və onu yaradan amllrəin aradan qaldırılması üçün müstəqil ekspertlərin və dövlət məmurlarının iştirakı ilə debatlar, diskussiyalar təşkil edilsin, analitik proqramlar və sosial roliklər nümayiş etdirilməlidir.
3. Fəaliyyət Planı üzrə tədbirlərin həyata keçirilməsi təmin edilməlidir.
4. Ölkədə korrupsiya və rüşvətin vəziyyəti ilə əlaqədar aparılan sorğuların keçirilməsinə daha çox Vətəndaş Cəmiyyəti İnstitutlarının cəlb olunması işi genişləndirilməlidir.
5. Əhali arasında geniş maarifləndirmə işinin aparılmasına start verilməli, maarifləndirici materialların yayılması işi gücləndirilməlidir.
6. Strategiya və Fəaliyyət planının yerinə yetirilməsi üzərində səmərəli nəzarət təşkil edilməli və hesabatların tərtib edilərək ictimaiyyətə açıqlanması üçün ciddi tədbirlər görülməlidir.
7. Dövlət orqanlarının daxili nəzarət qurumlarının işi təkmilləşdirilməli, Hüquqi və fiziki şəxslərin bu qurumlara müraciət etməsi stimullaşdırılmalı ,məxfilik və anonimliyin qorunmasına təminat verən qaydalar işlənib hazırlanmalıdır. 8. Fəaliyyət Planının yerinə yetirilməsi üzrə dövlət və ictimai nəzarət gücləndirilməlidir.
9. Strategiya və FP-nın həyata keçirilməsinə məsul olan qurumların bu sahədə həyata keçirdikləri fəaliyyətlərin mütəmadi olaraq daxili və xarici monitorinqləri (qiymətləndirməsi) aparılmalıdır.
50 Əlavə 1 Şəffaflığın artırılması və korrupsiyaya qarşı mübarizə üzrə Milli Fəaliyyət Planında nəzərdə tutulmuş tədbirlərin icra olunma səviyyəsini öyrənmək və bu tədbirlərin Milli Strategiyada nəzərdə tutulmuş prinsiplərə uyğunluğunun qiymətləndirilməsi”layihəsi üzrə
MONİTORİNQ METODOLOGİYASI
Bakı – 2009
51 Bu metodologiya Neftçilərin Hüquqlarını Müdafiə Təşkilatı tərəfindən Dünya Bankının “Monitorinq və Qiymətləndirmə - Alətlər, Metodlar və Yanaşmalar” üzrə təlimatına, milli və beynəlxalq təcrübəyə əsaslanaraq hazırlanmışdır. Hazırkı sənəddə Şəffaflığın artırılması və korrupsiyaya qarşı mübarizə üzrə Milli strateqiyanını həyata keçirilməsi ilə bağlı Milli Fəaliyyət Planın(MFP) reallaşdırılması ilə əlaqədar vəziyyətin təhlil edilməsi və monitorinq aparılması üçün metodologiya işlənib hazırlanmışdır. Bunun üçün Fəaliyyət Planında nəzərdə tutulmuş 6 istiqamətdən üç –ü (yarısı)seçiləcək və bu üç istiqamət üzrə tədbirlərin monitorinqinin nəticələrinə əsasən qiymətləndirilmə aparılacaq Metodologiyaya əsasən, korrupsiyaya qarşı mübarizə sxemləri araşdırılacaq, üzə çıxarılacaq. Şəffaflığın Artırılması və Korrupsiyaya Qarşı Mübarizə üzrə Milli Strategiyada bu sahələr üzrə nəzərdə tutulmuş tədbirlərlə tutuşdurulacaq. Bu sahələrə cavabdeh dövlət orqanlarının öz vəzifələrinə və korrupsiyaya qarşı mübarizə sahəsində Milli Strategiya ilə müəyyənləşmiş öhdəliklərinə uyğun olaraq antikorrupsiya sxemləri, proseduraları yaradılması üçün təkliflər hazırlanacaq. Təqdim olunmuş monitorinq metodologiyası vasitəsilə “Şəffaflığın artırılması və korrupsiyaya qarşı mübarizə üzər Milli strategiyanın həyata keçirilməsi ilə bağlı fəaliyyət planı (2007-2011-ci illər)” çərçivəsində Dövlət qurumlarının(Nazirliklərin) korrupsiya ilə mübarizə sahəsindəki fəaliyyəti barədə mövcud statistik məlumatları
əks etdirməyə, həmin qurumların iş fəaliyyətinin real vəziyyətini müəyyən etmək üçün metodlar təklif edirik. Bu metodologiya şəffaflıq və səmərəli idarəçiliyə dair beş istiqamətli strategiya prinsipləri üzərində qurulmuşdur, hansı ki, korrupsiyanın təsirini azaltmağa xidmət edir:
6. Qiymətləndirmə və Monitorinq: yerli idarəçilikdə korrupsiyanın miqyasını və şəffaflığın dərəcəsini və növlərini anlamağa xidmət etməklə şəffaflığın inkişafının ölçülməsi üçün əsas yaradır. Bu strategiya həmçinin ictimai məlumatlılığın artırılması və vətəndaşların korrupsiyaya qarşı səfərbər edilməsi üçün çox dəyərli vasitədir. 7. Məlumata çıxış: Maraqlı tərəflərin/vətəndaşların qərar-qəbuletmədə daha effektiv iştirakı üçün məlumata çıxışının yaxşılaşdırılması. 8. Etika və səmimiyyətlilik: Mütəxəssislərə dair gözləntilərin aydınlaşdırlması da daxil olmaqla onların öz vəzifələrinə sadiq qalmalarına və ictimai inamı itirdikdə tətbiq olunan sanksiyalara nəzarəti təmin edən monitorinq mexanizmlərinin müəyyən edilməsi alətləri. 9. İnstitusional islahatlar: İnzibati proseduraların və həmçinin də struktur yenilikləri daxil olmaqla iştirakçılıq və hesabatlılığın təkmilləşdirilməsinin sadələşdirilməsi və optimallaşdırılması. 10. Spesifik məsələlərin hədəfə alınması: Şəffaflığın təkmilləşdirilməsi üçün səciyyəvi məsələlərdən giriş nöqtəsi kimi istifadə olunması. Bu məsələlər yerli inkişaf baxımından vacib olmalıdır və yerli idarəçilikdə müsbət dəyişikliklər üçün potensial təkanverici vasitə kimi çıxış edə bilər. Eyni məsələlər həmçinin korrupsiya üçün həssas olan məsələlər də ola bilər. Metodlar və vasitələr
Monitorinqlərin aparılması üçün təklif olunan metodologiya monitorinqin obyektini, predmetini, metodologiyasını və monitorinq subyektləri ilə əməkdaşlıq perspektivlərinə dair metod və vasitələri özündə əks etdirir. Təqdim edilmiş metodologiya yerli hökumət qurumlarında monitorinq və qiymətləndirmə aparılmasına dair yeddi aləti özündə əks etdirir. Bu alətlərin əsas məqsədi Şəffaflığın Artırılması və Korrupsiyaya Qarşı Mübarizə üzrə Milli Strategiyada və onun Fəaliyyət Planında müvafiq dövlət qurumlarının üzərinə qoyülmuş öhdəliklərin nə dərəcədə yerinə yetirildiyini öyrənməkdir Ictimai təşkilatların müşahidələrinə görə təzahürün ölçülməsi üçün vacib vəzifə hesabatlılığın təmin edilməsidir, ictimai və daxili hesabatlılığının hər ikisi də daxil olmaqla hesabatlılığın təmin edilməsi Gözləntilər də məhz səmərəli monitorinq prosesinin arzuolunmaz fəaliyyətlərin qarşısını almasıdır, və səmərəliliyin, cavabdehliliyin və faydalılığın artırılması vasitəsilə yerli hökumət qurumlarının təzahürünün təkmilləşdirilməsidir.
52 1.Monitorinqin obyektləri: Fəaliyyət planı üzrə öhədəlikləirin icrasına məsul olan dövlət, icra və yerli idarəetmə orqanları 2.Monitorinqin predmeti 1. Korrupsiyaya Qarşı Mübarizə üzrə Milli Strategiyada nəzərdə tutulmuş öhdəliklər 2.Öhdəliklərin yerinə yetirilməsinə məsul qurumların el.saytları 3. Vətəndaşların məlumatlara çıxışı 4. Subyektlərin informasiya açıqlığının təmini 5.Rəsmi məlumatlar 6.Qurum daxili təlimatlara riayət olunması və İş prinsipləri 7.Öhdəliklərin yerinə yetirilməsi barəsində tərtib olunmuş hesabatlar 3. Monitorinqin metodologiyası 1.İnformasiya bazasının yaradılması 2..Mövcud sənədlərin təhlili və informasiya mənbələrinin müəyyən edilməsi 3.Rəsmi məlumatların toplanması .4.Saytların monitorinqi 5.Sorğular, intervyu, ekspert rəyləri 6.Benefisiarlarla görüşlər 7.KİV-nin təhlili 8.Rəsmi məlumatla yoxlamalar .9.Vizual (hesablama) 10.İnternet-səhifəsində qeyd edilmiş əlaqə telefonlarının(qaynar xətt) işləkliyi və digər məlumatların faydalılığı 11.Monitorinq qrupunun tapıntıları haqda hesabatların öyrənilməsi 12. Maraqlı tərəflər və monitorinq qrupları arasında mübadilə və dəqiqləşmələrin müntəzəm aparılması; 13.Təklif və tövsiyyələrin hazırlanması 14.Dəyirmi Masaların təşkili
53 15. .Hesabatın hazırlanması və qiymətləndirmə 16..İctimaiyyətin məlumatlandırılması 17..Hesabatların yayılması 18.Vəkillik 4.Monitorinq subyekti monitorinq üçün nəyi təmin etməlidir? 7. İnformasiya mübadiləsinə hazırlıq 8. Monitorinq sahəsinə giriş hüququ üçün monitorinq qrupunun qeydə alınması 9. Obyektlərə girişin təmin olunması 10. Foto və video çəkilişin aparılmasına icazə 11. Çatışmamazlıqların aradan götürülməsi üzrə birgə fəaliyyətin təmin olunması 12. Birğə tədbirlərin keçirilməsi 5.Qimətləndirmə üçün kriteriyalar Müddət; Kəmiyyət Keyfiyyət Hesabatlılıq Qarşıya qoyulmuş vəzifələrin nəzərdə tutulmuş müddətdə yerinə yetirilməsi İcra olunmuş tədbirlərin miqdarı Qarşıya qoyulmuş vəzifələrin strateqiya üzrə qəbul olunmuş prinsiplə və fəaliyyət planında nəzərdə tutulmuş öhdəliklərə uyğun həyata keçirilməsi Öhdəliklərin həyata keçirilməsi haqqında hesabatın hazırlanması və ictimaiyyətə açıqlanması Bu meyarlardan istifadə edilərək fəaliyyət planının yerinə yetirilməsi bal sistemi ilə qiymətləndiriləcək YEKUN Vətəndaş cəmiyyətinin monitorinqə cəlb olunmasının üstünlüyü ondadır ki, prosesə müstəqil və müəyyən biliyə malik kənar müşahidəçi cəlb olunur. Bu ictimaiyyətin daha obyektiv və qərəzsiz məlumat əldə etməsinə zəmanət verir. Yerli hökumət qurumlarının monitorinqi yerli hökumət qurumlarının fəaliyyətinin təkcə ictimailəşdirilməsi deyil və həmçinin mövcud məsələlərin nəticələrinə təsir etmək və şəffaflıq və cavabdehliyə dair daha geniş kampaniyalara dəstək verilməsi vasitəsi kimi də istifadə edilə bilər. Nəticə olaraq qeyd edək ki, Metodologiya şəffaflığı ictimai iştirakçılıq və yerli hökumət qurumlarının təkmilləşdirilməsi üçün təkan verici strateji giriş nöqtəsi kimi təqdim edir. Bu vəsait, yerli hökumət qurumlarının səmərəli idarəçilik prinsiplərinə əsaslanan yanaşması yerli səviyyədə korrupsiyanın müvəffəqiyyətlə aradan qaldırılması və hesabatlılığın artırılması üçün ən səmərəli strategiyadır. Urbanizasiya, qloballaşma, əks-mərkəzləşmə və demokratikləşmə üzrə səylər cəld dəyişiklər iqlimi yaradır ki, hansı ki, bu bir çox imkanlar və çətinliklər əmələ gətirir. Bu keçid dövründə ən çox hiss olunan çətinliklərdən biri korrupsioner davranışı qiymətləndirən səhv həvəsləndirici idarəçilik sisteminin yaranmasının qarşısının alınmasıdır. Bunun yönləndirilməsi üçün yerli hökumət idarəçiliyinin təkmilləşdirilməsində bütün maraqlı tərəflərdən daha davamlı öhdəliklər tələb edir.
54 Sonda, bu bir daha vurğulanmalıdır ki, bu metodologiyada təqdim olunmuş metodlar və alətlər fəaliyyətlərin ruhlandırılması üçün katalizator rolu məqsədini daşıyır. Müxtəlif ölkələrin mədəni və sosial şəraiti nəzərə alınmaqla istifadəsi nəzərdə tutula bilər.
Əlavə2.(İnformasiya sorğuları)
İnformasiya azadlığının təmin edilməsi
Əldə edilməsi qanunla məhdudlaşdırılan informasiyalar istisna olmaqla dövlət orqanları öz fəaliyyətləri barədə məlumatları ictimaiyyətə çatdırmalıdırlar. Dövlət orqanları şəxslərin, kütləvi informasiya vasitələrinin və vətəndaş cəmiyyəti institutlarının onların fəaliyyətləri barədə informasiya ala bilmələri üçün zəruri tədbirlər görürlər. (Korrupsiyaya qarşı mübarizə üzrə komissiya tərəfindən Milli Strateqiyanın icra vəziyyətinin yoxlanması məqsədilə monitorinqlərin keçirilməsi QHT və beynəlxalq tərəfdaşlar- punkt 59) Qeyri-hökumət təşkilatları (ictimai birliklər və fondlar) haqqında Qanunun 28-ci maddəsində (Maddə 28. Dövlət hakimiyyəti orqanları və Qeyri-Hökumət Təşkilatları arasında əlaqə) Qeyri-Hökumət Təşkilatının hüquqlarının bütün dövlət orqanları tərəfindən qorunduğu, Qeyri-hökumət təşkilatları qanunvericilik çərçivəsində öz fəaliyyətini müstəqil olaraq həyata keçirmək hüququna malik olduğu təsbit olunub.
“Şəffaflığın artırılması və korrupsiyaya qarşı mübarizə üzrə Milli Strategiyada (“Milli Strategiya üzrə Tədbirlər 6. Korrupsiyaya qarşı mübarizədə əməkdaşlıq”) vətəndaş cəmiyyəti institutları, kütləvi informasiya vasitələri və özəl sektor Fəaliyyət Planının icrası üzrə tərəfdaş kimi müəyyən ediliblər. Milli Strategiyanın Fəaliyyət Planında 93 pozitsiya üzrə QHT-lər, vətəndaş cəmiyyəti institutları tərəfdaş kimi göstərilib.Məhz qeyd olunanları əsas götürərək layihə reallaşdırılarkən NHMT aşağıda göstərilən suallar üzrə Strategiyada üzərinə müəyyən qoyulmuş dövlət orqanlarına informasiya sorğusu ilə müraciət etmişdi.Nəticələr aşağıda qeyd olunub; . İnformasiya sorğusu- 1
“_16_”_02__2010-cu il tarixində
Bu strategiyaya əsasən Dövlət orqanları öz fəaliyyətləri barədə dövrü hesabatları ictimaiyyətə təqdim etməlidirlər. Eyni zamanda Milli strategiya vətəndaş cəmiyyəti institutlarını Fəaliyyət Planının icrası və ictimai nəzarətin təşkili üzrə tərəfdaşlardan biri kimi müəyyən edir. Bu prinsipləri əsas tutaraq Neftçilərin Hüquqlarını Müdafiə Təşkilatı İctimai Birliyi FP-da nəzərdə tutulan tədbirlərin həyata keçirilməsi səviyyəsini qiymətləndirmək, müvafiq təklif və tövsiyələr vermək üçün monitorinqlər aparır.Bunula əlaqədar aşağıda qeyd olunan məlumatları əldə etməkdə yardımçı olmağı Sizdən xahiş edirəm;
• “Şəffaflığın artırılması və korrupsiyaya qarşı mübarizə üzrə Milli Strategiya və bu
strategiyanın həyata keçirilməsi ilə bağlı Fəaliyyət Planın icrası ilə bağlı rəhbərlik etdiyiniz qurum tərfəindən tərtib olunmuş qurumdaxili tədbirlər proqramını • 2007-2009 il ərzində Şəffaflığın artırılması və korrupsiyaya qarşı mübarizə üzrə strategiyanın həyata keçirilməsi ilə bağlı Fəaliyyət Planı üzrə yerinə yetirilmiş tədbirlər haqqında hesabatları
55 Mərkəzi icra hakimiyyəti orqanları Fəaliyyət Planının icrası ilə əlaqədar müvafiq tədbirlər planı qəbul edir və onun icrasına nəzarət məqsədi ilə Korrupsiyaya qarşı mübarizə üzrə Komissiyaya təqdim edirlər
Dövlət qurumları Cavab Səhiyyə Nazirliyi Təhsil Nazirliyi Məhkəmə-Hüquq Şurası Ədliyyə Nazirliyi Maliyyə Nazirliyi Daxili İşlər Nazirliyi Satınalmalar üzrə Dövlət Agentliyi İqtisadi İnkişaf Nazirliyi Azərbaycan Respublikasının Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsi Azərbaycan Respublikasının Baş Prokuroru Cavab verilməyib Cavab verilməyib Məlumatlar saytda yerləşdirilmişdir Məlumat Komissiyaya təqdim edilir Məlumat Nazirlər Kabineinə və Korrupsiyaya qarşı Mübarizə üzrə Komissiyaya təqdim edilmişdir Görülən işlər barədə məlumat verilmiş və hesabaın Azərbaycan qəzetində çap olunduğu qeyd olunmuşdur Dövlət Agenliyində görüş keçirildi.Qeyd olundu ki,onlar hesabatı Komissiyaya təqdim edirlər Korrupsiyaya qarşı Mübarizə üzrə Komissiyaya təqdim edilmişdir Qeyd olunan sərəncamın icrası ilə bağlı hesabat məbuatda dərc olunmuş,və komitənin inernet saytında yerləşdirilmişdir Telefonla məlumat verildi ki,onların saytına müraciət edək
Milli Strategiya korrupsiyaya qarşı mübarizənin əsas şərti kimi dövlət orqanlarının fəaliyyətində şəffaflığın artırılmasını təsbit edir. Şəffaflığın təmin edilməsi öz-özlüyündə korrupsiyanın aradan qaldırılması məqsədi daşımır. O, korrupsiyaya qarşı mübarizənin əsas vasitəsi kimi müəyyən edilir. İnformasiya sorğusu- 2
“29” mart 2010-cu il tarixində Azərbaycan Respublikasının 2005-ci il 24 iyun tarixli 945 IIQ nömrəli Qanunu ilə təsdiq edilmiş “Vəzifəli şəxslər tərəfindən maliyyə xarakterli məlumatların təqdim edilməsi qaydalarına” (maddə 3.5 Maliyyə xarakterli məlumatları qəbul edən orqanlar) və “Dövlət qulluğu haqqında” Azərbaycan Respublikası qanununun 25.7-ci maddəsinə əsasən vəzifəli şəxslər maliyyə xarakterli məlumatları qulluq etdikləri dövlət orqanının rəhbəri tərəfindən müəyyən edilmiş maliyyə (mühasibat) qurumuna təqdim etməlidirlər. Bəyannamə hər il yanvarın 1-dən 30-dək təqdim ediməlidir. Qeyd olunanları nəzərə alaraq ,aşağıdakı suallara cavab almaqda yardımçı olmağı Sizdən xahiş edirəm: • Rəhbərlik etdiyiniz qurumda çalışan neçə nəfər vəzifəli şəxs tərəfindən (01fevral 2010-cu il tarixi üçün) maliyyə xarakterli məlumatlar təqdim edilib ? • Təqdim olunduğu təqdirdə bu məlumatlar hansı maliyyə(mühasibat)qurumuna təqdim edilib? , Dövlət qurumları Azərbaycan Respublikasının Dövlət Torpaq və Cavab verilməyib Cavab
56 Xərittəçəkmə Komitəsi Daxili İşlər Nazirliyi İqtisadi İnkişaf Nazirliyi Vergilər Nazirliyi Maliyyə Nazirliyi Azərbaycan Respublikasının Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsi Cavab verilməyib Cavab verilməyib Cavab verilməyib Cavab verilməyib Sualın nədən ibarət olduğu aydınlaşdırılmadan başqa suala aid olan 04.03.2010-cu il tarixli cavab məktubuna başqa şəxs qol çəkməklə yenidən göndərilib-suala cavab verə bilməyiblər Səhiyyə Nazirliyi Cavab verilməyib Korrupsiyaya qarşı mübarizə komissiyası
Cavab verilməyib Azərbaycan Respublikasının Milli Məclis Cavab verilməyib ARDNŞ İnformasiya sahibi deyillər Dövlət Gömrük Komitəsi Maliyyə xarakterli tələblər komersiya və ya bank sirri hesab olunur Bakı şəhər icra hakimiyyəti Cavab verilməyib Baş Prokuror Cavab verilməyib Nazirlər Kabineti Cavab verilməyib Fövqaladə Hallar Nazirliyi Cavab verilməyib
İnformasiya sorğusu -3
“18 oktyabr__”___2010-cu il tarixində
VI. Milli Strategiyanın maliyyələşdirilməsi “Şəffaflığın artırılması və korrupsiyaya qarşı mübarizə üzrə Milli Strategiyanın V1 bəndinə əsasən (VI. Milli Strategiyanın maliyyələşdirilməsi ) Milli Strategiyada göstərilən tədbirlər dövlət büdcəsindən və qanunvericiliklə qadağan edilməyən digər mənbələrdən maliyyələşməsi nəzərdə tutulur . Bununla əlaqədar Azərbaycan Respublikasının “İnformasiya əldə etmək haqqında” Qanununa əsaslanaraq, aşağıdakı bilgi və sənəd(lər)in təşkilatımıza təqdim edilməsində yardımçı olmağı Sizdən xahiş edirəm: Rəhbərlik etdiyiniz quruma bu məqsədlə;
• 2007-2010-cu illər ərzində cəmi nə qədər vəsait ayrılıb? • Həmin vəsait hansı mənbədən ayrılıb? • Həmin vəsait hansı tədbirlərin maliyyələşməsinə yönəldilib?
Dövlət Qurumları Nəicə Baş Prokuror Cavab verilməyib Dövlət Gömrük Komiəsi Hər il müvafiq məbləğdə dövlət vəsaiti ayrılır və həmin vəsaitin məbləği qeyd olunan qanunların müvafiq qrafasında ayrıca olaraq mətbuat da dərc olunmaqla göstərilir Azərbaycan Respublikasının Dövlət Torpaq və Cavab verilməyib
Xərittəçəkmə Komitəsi Daxili İşlər Nazirliyi Bu Dövlət sirri hesab olunduğu üçün məlumat verilmir????
İqtisadi İnkişaf Nazirliyi
Tədbirlər dövlət Büdcəsi hesabına keçirilib,vəsait haqqında informasiya verilmədi Vergilər Nazirliyi Büdcədən vəsait ayrılmayıb,2007-ci il 5 dekabr tarixli əmri ilə “Tədbirlər Planı”tərtib olunub.Bu plan çərçivəsində müvafiq tədbirlər Vergilər Nazirliyinin saxlanılması xərcləri hesabına həyata keçirilir Ədliyyə Nazirliyi ƏdliyyəNazirliyinə vəsait ayrılmayıb(09.12.10) Maliyyə Nazirliyi Maliyyə Nazirliyinə vəsait ayrılmayıb Əmlak Komitəsi Cavab verilməyib Səhiyyə Nazirliyi Cavab verilməyib Fövqaladə Hallar Nazirliyi Cavab verilməyib Təhsil Nazirliyi Cavab verilməyib.